Ignacio Castro Rey. O sistema do sufrimento crea o sistema do pensamento. Bágoas non choradas? <Son unha especie de Niágara interior, que non se escoita desde fóra>. Quen non se protexe na identidade normalizada (traballo, casa, familia, amigos, afeccións) só pode atopar na dor o seu oficio e a súa escola. A dor é o único compás do que está fóra. De aí unha comuñón case mística coa vida de calquera cousa, con tal de que viva: <Caía unha fina choiva, en forma de fusos, coma se ela mesma se alegrase do acontecemento>. Como di Handke no Ensayo del día logrado, <a nada dos nosos días tratábase agora de facela frutificar>. As poucas follas que quedaban nas árbores tremían ao vento que empuxaba a néboa. É preciso, e el ten algo de estoico, conformarse coa condición mortal, cunha morte que <nunca estragou o xogo do día>. Handke comenta que o cansazo, común a nenos, estranxeiros, idiotas e animais, fainos porosos á epopea dos seres nos que habitualmente non reparamos. Dalgún modo, aínda que sexa tortuoso, o cansazo rexuvenece, dános unha mocidade que nunca tivemos. Permítenos o que Heidegger, outro maldito, chamaba un mirar escoitando. <Escoitando ben un son revélasenos a tonalidade de toda a viaxe do día>. Mírase desde o pestanexo (Augenblick). Por iso é polo que se falta esa sombra, xa non se mire, recoñécese a contorna industrial ou militarmente, desde un observatorio. A primeira vítima da nosa guerra civil larvada é a percepción. Talvez con este retiro ao ensimesmamento, esta depresión riseira que produciu en nós a interactividade, se refira este fragmento de Handke: <Lembrar a todo o mundo o cansazo máis propio, o cansazo que narra>. O cansazo adiviña? O cansazo proxecta no outro, aínda que eu non saiba nada del, a súa historia. Handke pregúntase, talvez pensando no Ulises de Joyce, que el non ama: <Terá algo que ver coa nosa época, que é unha época especial, o feito de que un só día poida converterse en tema ou proxecto?>. Na apoteose da Historia o nimio adquire tinguiduras épicas. Pasear, demorar a mirada e o oído nun lecer despreocupado, fundido co magma sonoro do mundo. <Grazas ao meu cansazo, o mundo liberábase dos seus nomes e facíase grande>.

Estamos falando dun home de quen se podería dicir, con palabras do mesmo Handke, que os seus mortos pasábanlle a man pola fronte? É posible que o cansazo pasoliniano sexa máis próximo ao de Handke que a melancolía inactiva de Pessoa: <O cansazo daba paso a un esgotamento no que ao fin un volvía coller aire e podía pensar>. Esbózase así un limbo no medio do inferno do igual que é o noso simulacro de opulencia. Un limbo que rescata non só aos outros, a masa de desherdados anónimos, senón tamén ao humano mutante que agoniza de benestar, sedado polo confort. Se non se dá esa metamorfose, un paso do horror solipsista a unha terra común, estamos outra vez diante dunha traxedia sen símbolos nin palabras, iso que a expresión Desgracia impeorable (a pesar dos esforzos do adorable E. Barjau) traduce mal ao castelán.

Handke fala dos días dunha nai empuxada aos poucos a ese tormento sen visións, a unha muda <trindade formada por amencer, murmurios e perigo>. A homenaxe de Sebald a Walser termina con estas palabras de Nabokov: <O pequeno solitario, ao que eu envexaba a pesar do seu horrible destino, vaise afastando, só, cara a un abismo de estrelas e neve”>. Aínda que talvez Sebald, conmovido por esa vida que apenas pode estar rota, xa que se parece ao rebumbio da cinza, esquece que, asombrosamente, desde esa ausencia da máis mínima normalidade cidadá, un ser humano que logra ese investimento da traxedia desde dentro é quen de despregar un retablo de case todas as mutacións da alma contemporánea. E non da periferia, como din os rancios sabios da Academia sueca, senón do seu mesmo centro.

Vivo daquilo que os outros non saben de min, insiste o escritor que sente “apego” por Castela, esa terra que está a mil metros sobre o mar e baleira. Poderíase dicir que vivimos mesmo do que non sabemos de nós mesmos. A morte non é tanto un instante terminal do futuro indeterminado canto algo indeterminable, e non elixido, dun pasado xerminal que permanece. Vibrando aquí, agora. Neses momentos non pasa o tempo, cúmprese. Trátase dun instante de dialéctica inmóbil, concentrada nunha alianza de rapidez e lentitude. Unha detención que é á vez un descubrimento, pois esa parada asómanos a un lugar sen tempo onde se coan ecos doutras épocas onde o morto regresa. Pioneiro de si mesmo, colono dunha vida que non ten bordos, non é estraño que ás veces un home coma el pareza moi canso, case ausente. Veremos como atura os días cerimoniais que lle esperan. Non é de descartar o milagre. Por exemplo, o que encarna un L. Cohen recollendo o Príncipe de Asturias diante dos reis e falando sen pudor do personaxe da súa vida, unha guitarrista española que lle ensinou en Canadá os seus primeiros acordes, antes de suicidarse sen que o seu último alumno puidese coñecelo.

Resumindo. Vencer a inevitable contaminación de vivir mergullándose na contaminación, abrazando o mal, extraendo del un signo? Parece obvio que baixo unha moral eco-feminista, baixo esta cultura anémica de relacións 0/0, e amigos zero, sen ningunha substancia tóxica que nos poida danar, Handke representa unha humanidade que debería extinguirse nas novas Siberias do ostracismo dixital. O estalinismo democrático venceu ao outro, que era demasiado torpe. Entendemos o premio Nobel non como un xesto de valentía, senón como unha orgullosa sobrepotencia do Occidente posmoderno, coa súa vontade de lograr que toda vida pase á Historia. Quen dixo que o gran relato morreu? Redobrado en versións microfísicas, pervive na intelixencia alternativa do sistema.

Envexas á parte, non hai ningún problema no éxito, palabra ademais tremendamente ambigua. Que é o éxito? Gore Vidal recoñecía, no cume da súa fama, que moi poucas persoas (con frecuencia anónimas) lle dixeron algo das súas obras. Cartas a un joven poeta é un libro traducido a moitas linguas e, con todo, moi pouca xente o leu, menos aínda o entendeu. Así como El Quijote ou El Principito, fenómenos mundiais e á vez obxectos de mil controversias. Speak daggers and use none ( Hamlet): dalgún modo a arte e a literatura expresan a berros aquilo que o ser humano só confesa en voz baixa, desde as súas horas máis secretas. É comprensible unha masiva expectación mundana diante da palabra de verdade do vagabundo, durante e antes da Idade Media. Vibra na literatura a lenda dun subsolo da especie que resiste calquera aplauso e a trampa do éxito máis idiota. Jünger lembraba que a canción que mañá entoarán millóns foi composta na bufarda máis humilde, ás veces cando o seu autor xa morrera de noxo. Así é o mundo e Handke lémbranolo en cada liña. De verdade é isto o que premiaron as autoridades nórdicas?

Salvando distancias con Lispector e outros nomes, o sacro parece ser en Handke a calor, a humanidade escondida no poder do diabólico. Coma se o mal fose o ser máis necesitado das nosas preces. Non hai nada, por inhumano que sexa, que este escritor nos aforre. Agora ben, que diaños pinta tal despregamento heroico de coraxe diante dun pretendido recoñecemento mundial? E ademais, na radiante sociedade do coñecemento. Que poden entender das memorias do subsolo uns señores que, por moito que perseguisen ás mociñas bolseiras da Academia, nunca saíron dunha moqueta climatizada? Nada. Pero ao premiar por fin a Handke, perdoándolle a vida e os seus pecados civís, prémianse a si mesmos. Vendo nel a exploración periférica (sic) da condición humana, o poder público preséntase a si mesmo atento aos recunchos máis pequenos do orbe. Dificilmente se pode imaxinar un xogo máis perverso. E á vez inocente, hai que dicilo, co que non hai nada que obxectar nin ninguén a quen apelar. Handke sairá incólume, por algo leva unha longa tempada no inferno. E as señoras e señores que cren coñecer o sismo da creación humana e literaria, xamais recoñecerán isto. De facelo, ademais, farano no desesperanto dunhas altas horas da madrugada que teñen poucos e escollidas testemuñas.

É posible que Handke, cando falou como lector (<habería que suprimir o Nobel porque é unha falsa canonización>), tivese bastante razón. É posible tamén que o inventor da dinamita lograse efectos máis destrutivos no campo da literatura (e ata a ciencia) que nun terreo militar onde cultivou bastantes mortos. Pero é un debate inútil. Se non fose o Nobel, sería outro nome: a humanidade necesita Xogos Olímpicos. Como no Día do Neno, o da Bicicleta ou o do Indíxena, o premio Nobel de Literatura é unha excelente ocasión para que unha constelación de mediocres que non teñen nada que achegar volvan falar de si mesmos.

Quen é Olga Tokarczuk, que Handke confesa non coñecer? Repasemos a lista dos premiados. Non é só que innumerables nomes imprescindibles quedasen fóra do Olimpo oficial. Vista a medianía de nomes celebrados, que pouco despois non serán nada (probablemente a mesma respectable señora que agora acompaña a Handke), é case asombroso que alguén que deba durar no corazón da humanidade, sexa Canetti ou Coetzee, fose recoñecido. A idea mesma dun Nobel de literatura é, ben mirado, ridícula. Ata para a ciencia punteira, a que se cría na clandestinidade, debe ser un premio dubidoso. Aínda que as nobres almas da Academia Sueca non cometesen omisións miserables, manteríase unha seria obxección. Como vai haber un recoñecemento institucional e público do literariamente importante (e ademais, ano tras ano) naquilo que naceu precisamente do naufraxio humano, á marxe da publicidade cega das institucións? A idea mesma é perversa. Pode haber unha pantalla mundial para a soidade, ten esta dereito a pedir o recoñecemento dunha metalinguaxe imperial? A escritura aliméntase do inmundo do mundo, como ocorre en Weil ou Lispector, en Joyce ou Beckett. Pois ben, como a luz pública do mundo vai celebrar o inmundo? Estamos no terreo, aínda que sorría democraticamente, dos delirios totalitarios. A pulcritude policial coa que os académicos suecos discriminan quen é ou non merecedor do premio, en función ante todo do seu currículo civil, non fai máis que confirmar unha vontade política profundamente anti-literaria.

Ademais, á marxe da súa valía e as súas intencións, cada autor premiado reforza o canon que empuxará á desesperación a novos creadores que queren dicir algo distinto. Sen ningunha acritude, imaxinemos o cinema español que o éxito masivo de Almodóvar logrou tapar. Pero todo isto en verdade non importa. Handke segue aí para lembrarnos que, mentres a vida sexa mortal, todos os seus inimigos históricos son bonecos cos que debe xogar.