Fidel Vidal. A novela de Antón Riveiro Coello, O paraíso dos inocentes (Galaxia, 2020), premio Torrente Ballester 2019, envolvente e suxestiva, lévanos da man de persoas entrañables e non de personaxes, de vidas aventuradas, de sacrificios e de esperanzas que non vou comentar nesta achega. Se acaso, e por sinxela asociación de palabras e ideas, quedei atrapado nalgunha das expresións que me convidaron a un descanso, unha pausa para pensar. Nesta ocasión unha paradiña sobre a “beleza” do tráxico e na traxedia que implica a destrución. Ou mesmo da pobreza (Sebastião Salgado, arte povera) e que pode acadar, sen relación ningunha coa denominada sublimación pola psicoloxía, unha forma de arte.
Estamos a carón do suxeito, no tecido relacional entre a imaxe e a palabra, Lacan, ao referirse ao Barroco, falou da “estética do baleiro”. No caso que nos atinxe o real (paralizante) regresa en forma de ruína (vitoria de Tanatos), conectando a imaxe da cidade que foi (edificacións e persoas vivas e enteiras), en destrución e morte. O barro(co), a lama, a desolación dun singular vertedoiro do que agroma outra imaxe capaz de formar parte do simbólico: o resultado da guerra. Atopámonos nunha guerra, a de Siria, onde se dirime a muda dunha ditadura humana por outra divina.
Amira, como suxeito (outro) detrás da cámara, dubida entre o seu labor como mensaxeira (denunciante) dunha realidade -“sangue impreso nunha chea de panos brancos” (p. 30)- ou como transmisor (creador) dunha estética. Xa nas primeiras páxinas, o autor, por boca de Amira, descríbenos ese decorado “fóra do mundo·: “ruínas dos edificios deste barrio transformándoas nunha beleza sucia que me corta a respiración” (p. 17). Lacan falou da “estética da letra” que enlazamos coa “estética da imaxe”. Amira en Alepo Leste: “talvez contribuín a estetizar a violencia e anestesiar os espectadores (que xa non queren máis imaxes de guerra)” (p. 35). Da arte contra a estética, que diría Tàpies.Unha estética que percorre o camiño que vai da distorsión (anamorfose), até a temida fragmentación da que fuxir (Isam: “dar a volta ao mundo, e non ao pesadelo (…) duns pasos militares que fan tremer a terra”, p.19), para rematar na destrución e na morte. .
E velaí os cativos, coa súa formidable afouteza que os salva dos traumas con fabulosos recursos. Así o neno Karim amosa “os debuxos que garda nun cartafol azul. Emocióname a inocencia coa que pintou o horror da guerra” (p. 55). Non quero esquecer as palabras de Tristán en Bruxelas. Estou da súa parte. “-Non sei para que cona tres aeroportos en Galicia? –Por? –Só teño voo directo ao Porto” (p. 49).
“O paraíso dos inocentes” tamén estará na lista de pedidos dos Reis de Oriente.
Moitas grazas, querido Fidel.
Felices Festas y moita saudiña.
Uns bos Reis, querida Magdalena. Felices festas e mellor 2021. Apertas e saúde.