Xerardo AgraFoxo. Leo este libro de Teresa Candal (A Coruña, 1975) mentres se coñece unha descuberta importantísima para todo o «rosalianismo»: o achado por parte da investigadora Sagrario Abelleira no Arquivo Histórico Diocesano de Madrid do expediente matrimonial inédito da escritora con Manuel Murguía datado en 1858. Entre os documentos inclúese a declaración notarial feita en xuño de 1843 pola súa nai, Teresa de Castro, na que afirma que a data de nacemento de Rosalía é o 23 de febreiro de 1837, e non o 24, como se viña conmemorando facéndoo coincidir co día do bautizo. Ao tempo, tamén se desbota a súa crianza en Ortoño coa familia paterna.

Esta obra de Teresa Candal é unha síntese biográfica de Rosalía de Castro onde, á par que se narran os episodios mais salientábeis da súa vida, se iluminan as páxinas cunhas fermosas acuarelas. Nos coidados textos, amais de rexeitarse a imaxe da autora de Follas novas como unha «beata sufridora», para considerala como unha «muller forte e con bastante mal xenio», tamén se destaca a causa que provocou a súa negativa escribir en «dialecto gallego»: as críticas que recibiu o artigo Costumbres gallegas no que describía a «prostitución hospitalaria», é dicir, «a hospitalidade sexual que se tería practicado nalgunhas vilas costeiras aos mariñeiros ou náufragos da súa terra. A muller ofrecida sería a esposa ou filla que non perderían a súa boa reputación. Esta hospitalidade sería por unha única noite. O escándalo na prensa foi feroz».

Sen dúbida, estamos diante dun luminoso agasallo literario. E unha oportuna homenaxe que coincide coas devanditas descubertas biográficas.