Gonzalo Trasbach. Unha das cousas que máis chamou a miña atención en Chiloé, Porto Mont e Porto Varas, aló no sur de Chile, foron os camposantos. Pequenos, medianos ou un pouco máis grandes, todos amosaban unha face resplandecente. Construídos xeralmente nas ladeiras de suaves picoutos, brillaban ao lonxe e pedían que os mirasen: brancos, limpos, coidados, adornados de flores das máis variadas cores. Por iso, un tiña a impresión de que os vivos os visitaban con frecuencia para falar con ou para acompañar os seus seres queridos (familiares ou achegados) falecidos.
O país dos mortos lucía coma un xardín alegre, cheo de viveza. Isto fíxome pensar na morte e na relación que nós temos cos defuntos. Pareceume que aló lles dedican moitos días ao ano. Entre nós, hoxe é o seu gran día, o Día de Defuntos, mais o resto do ano semella que case os ignoramos.Con todo, un resto da nosa antiga dedicación aos mortos queda nesta xornada: os veciños das parroquias limpan os camposantos e logo adornan as tumbas e panteóns con flores, entre as que predominan os crisantemos, coma cando un era rapaz.
Mentres me admiraba da alegría e do colorido dos cemiterios chilenos, pensaba nas cousas que lles tiña escoitado dicir aos vellos e vellas da miña aldea. Contaban que os mortos beben o día da súa festividade: todos beben e ningún se nega. E todos os anos é igual, beben ata embriagarse porque saben que teñen unha cita cos vivos. E durante a festa, a orquestra só toca a música do silencio. Nós, pola nosa parte, sabemos que chegará un día no que só haberá un bosque no que vivir para sempre: daquela, todos os días, xa sexa verán ou inverno, terán a mesma duración: serán curtos, moi curtos, e fríos, moi fríos.
Sabemos ademais que por Defuntos lembramos os nosos e, de paso, todos os mortos. Tamén algunha vez me dixeron que esta é a data na que os mortos xulgan aos vivos e que lles levamos flores para facermos que o seu xuízo non sexa moi severo con nós. Relataban mesmamente naqueles tempos da miña infancia que só haberá xustiza no mundo cando os vivos saiban o que sufriron os mortos.
Cae a tarde. Estou no camposanto da miña parroquia. Aquí fican enterrados os meus pais e tres irmáns, os avós e demais familiares. Os seus rostros xiran na miña cabeza como o fan os días e as noites, as estacións e os anos. E nunca paran de xirar. Forman parte dese coro de voces que canta todos os días na miña cachola.
Ao anoitecer, sobre os sepulcros treme a luz do outono, estación na que toda a natureza está coma suspendida na súa explosión cromática e nada se apura, na que o tempo minora o seu paso, case se detén, ata que unha noite a sorprenden os primeiros xeos do inverno: as xeadas, o sol, a choiva, o vento van borrando os nomes dos mortos inscritos no mármore das campas. Finalmente acabarán por ser esquecidos como, ao parecer, o foron sempre dende o principio. Reina un silencio de morte no cemiterio, ata onde me levou a delicada beleza e o perfume das flores, mentres me pregunto: Esquecen os mortos os vivos? É verdade que nós axiña nos esquecemos deles? E pódese ter unha certa intimidade coa morte? Non o sei, pero hai persoas que dan esa impresión.