X. Ricardo Losada. Morreu Oliver Sacks, e a prensa publicou de novo o artigo que escribira cando soubo que tiña metástases múltiples no fígado e que só lle quedaban uns meses de vida. Volvino ler, e comprobei algo que xa sabía. O contexto cambia completamente o significado dun texto. A primeira vez admirei a enteireza de Sacks e a naturalidade coa que enfrontaba a inminencia da morte. Esta segunda, porén, pensei que esa naturalidade era froito da habilidade do gran escritor que era, pois parecíame pouco crible que nun artigo escrito nesas circunstancias obviase dar a imaxe de si mesmo que lle gustaría que permanecese no recordo de familiares, amigos e lectores.
Sacks agradece nese artigo ter vivido máis de 80 anos, con relacións amorosas e amizades, e sen auténticos inimigos, iso que, recoñece, é un home vehemente. Nunca sentiu tanto desapego pola vida como nese momento, pero pretende vivir os meses que lle quedan da maneira máis rica, intensa e produtiva. Séntese “incriblemente vivo”, e desexa estreitar as súas amizades, despedirse das persoas que ama, escribir e viaxar máis, traballar moito, e seguir aprendendo. Tamén anuncia que vai renunciar ao superfluo, como ese telexornal da noite que ve a cotío, xa que non quere prestarlle atención á política nin aos debates sobre o quentamento global. “Non é indiferenza senón distanciamento”, di, pois eses temas pertencen a un futuro que el xa non vivirá. Recoñece que ten medo, pero que o domina un sentimento de gratitude. Amou e foi amado, leu, viaxou, escribiu, pensou, tivo unha intensa relación cos lectores. “E, sobre todo, fun un ser sensible, un animal pensante neste fermoso planeta, e iso, por si mesmo, foi un enorme privilexio e unha aventura”.
Ese resumo é a impresión que me quedou do artigo a primeira vez que o lin. Bravo, Oliver, pensei. Esa é a reacción que agardaba de ti nunha situación así. Recordei un vello chiste: Tres médicos acércanse ao leito dun enfermo. O enfermo, ao velos, reúne todas as súa forzas, e levantando os brazos desesperadamente, exclama: Por Deus, deixádeme morrer de morte natural! Sacks facía o mesmo. Antes de saber que tiña un cancro terminal, non só traballaba co ímpeto de sempre, senón que nadaba quilómetro e medio diario. Cando o soubo, nin se lamentou nin invocou, como acabamos de ver, o sentimento tráxico da vida. Deixou que a natureza fixese o seu traballo sabendo que cando unha persoa morre “deixa un burato que non se pode encher, porque o destino de cada ser humano –o destino xenético e neural- é ser un individuo único…”. Ese era o recordo que Sacks quería que eu gardase del: o dun neurólogo que no momento decisivo non renuncia a mirar a morte cos ollos dun científico. Pero cando lin por segunda vez o artigo, no contexto da súa morte, houbo unha frase que na primeira lectura me pasara desapercibida e que agora se elevaba por riba de todo o texto: “Pero tamén terei tempo para divertirme (e mesmo para facer o parvo)”. Entón souben como quería recordalo eu. Da mesma forma que me gusta recordar a todos os meus seres queridos. Facendo o parvo, e divertíndose.