Antonio Piñeiro. Andrés e mais Cesar, o Cesariño, dous mozos estudantes e vividores en Compostela, planifican a execución dun secuestro exprés mentres transitan pola noite santiaguesa. Andrés, que narra en primeira persoa, ao primeiro considérao coma unha idea desatinada, máis finalmente déixase convencer e acométeno. O apreixamento terá lugar no solar illado dun polígono industrial, entre Padrón e a ría de Arousa. As vítimas, o construtor Tomás del Monte e mais o seu fillo, pagan cunha facilidade tal que descoloca as previsións de César e Andrés, e fai que se confíen, comezando a gastar o botín no bordel Ophalus (un dos humorísticos xogos fonéticos cos que Caride condimenta o relato, como tamén o título -e mesmo o deseño da imaxe da capa- é outro sutil xogo de ideas alusivo ao tema), iniciando un episodio de velocidade e estrada que remata en accidente. Morre o Cesariño e sobre Andrés, tras saír do hospital, non caen responsabilidades porque sucede algo que xa me van conceder omitir, por ser parte do desenlace da novela.

Coido que a idea central é a dunha situación posible. Unha situación non tan pouco habitual (chámese secuestro, desfalco, mordida, tráfico, extorsión, roubo, fraude ou corrupción) hoxe en día, e dada na novela cos seus riscos literarios de acción, urxencia, precipitación, marxinalidade e tensión.

Digo na novela porque esa peza curta dos Dous de copas é a cerna do libro. O propio Caride fai esa apreciación cando o cualifica coma unha novela fragmentaria. Os outros oito relatos, dispostos en peite entre as catro partes do principal, fanlle un coro ambiental que reforza un dos aspectos aos que lle dedica máis esforzo: o da sensación de agobio, desleixamento e decadencia. E tamén da sensación de urxencia, da prema pola que a sociedade dá en parecer estar decote ao bordo de algo, ao límite de algo, o que por asociación de ideas nos leva, outra volta, ao marxinal, o desencaixado, o socialmente dislocado. Ramón Caride escolle intres, coutos, retrincos ou angueiras caídas do sistema, vidas ou intres en abocamentos, subversións, confusións, evasións que ás veces raian nun gangsterismo coloquial, coma no conto introdutorio, Terapia ocupacional, cuxo título propón xa unha certa xocosidade no emprego da idea literaria, nun marco urbano e un clima de baixo fondo a través de dúas situacións moi recoñecibles, onde nos presenta, cun policía xenófobo o paradoxo ético de Occidente nun ser que non ten máis ca en si mesmo a referencia das cousas, de como son ou como deben ser, na súa mentalidade irredutible e -seguro que acerto co termo- alienada. Ou coma nese argumento principal do secuestro, aparentemente arquetípico pero decontado traído á condición de alameda galega, da que non atopo mellor expresión ca a do propio autor, cando aí, situándonos no paseo do Espolón, nos da con facilísima axilidade esa frase entre retranca e xénero negro “…non quitara os ollos da fileira de árbores, non sei se castiñeiros de indias ou plataneiros de sombra, porque a botánica nunca foi o meu…” (Pax. 64), parte dunha pasaxe da que sobresaen o ritmo, a tensión psicolóxica dos personaxes e máis a propia ironía coa que o título –Dous de copas- fai o retrato sumarísimo dos dous protagonistas.

Os demais relatos, Marca España, construído a través do interrogatorio dun xuíz cómplice de corrupción; Dragón imperial. Restaurante, onde entra no conflito de conciencia dun vello e contraditorio comunista homenaxeado polo sistema capitalista; A incerteza dos mariscos; La Boca Ribera. Inmobiliarias; Veteranos das guerras psíquicas; e Motel Melodía Encantada, duro punch literario a prol dunha muller desafiuzada e abocada á vinganza por pura supervivencia emocional, trouxéronme dous pensamentos complementarios: un, o da ubicuidade do delito, a súa inherencia ao modelo de sociedade; e o outro o retrouso do último disco de Rosendo “… venga el tiroliro y toma traca y daca y luego yo no he sido, claro …”.

Malia o peso do tema, a linguaxe literaria de Caride é áxil, cómoda, de ritmo curto e de discurso neto, limpo, directo, incluso duro, cunha forza que lle vén do contexto e das intelixentes notas alegóricas, finamente irónicas, xocosas ou, polo menos, adobiadas dun humor de sorriso contido, entre chispa, retranca e pensamento autocrítico, coma no caso da idea familiar, “…reconstruiramos un precario equilibrio familiar, tan estábel coma a paz no Líbano polo menos…” (Pax. 25)- ou dunha opinión sobre un libro, “…Non estaba nada mal, aínda que, como diría o Cesariño, fáltalle algo de sexo…” (Pax. 26), ou mesmo de aberta gargallada, coma no episodio do piso das mozas universitarias e a súa resolución (Paxs. 23 e 24), sobresaíndo tamén a presenza de intertextualidades e referencias -”…o soño da razón produce apnea…” (Pax. 71) en forma de variacións ou transmutacións moi acaídas ao texto.

Caride manexa moi ben as claves do xénero negro. Móveas coa comodidade de quen está coma peixe na súa auga literaria. Sobre todo a atmosfera e o ritmo. Recordemos que nos atopamos no ámbito rural, non no urbano, e moito menos no arrabalde urbano ou na “gran avenida” central, e que, con todo, temos a impresión de percibir en gris, respirar, ler, estar en gris, en ar de baixo fondo, en esquina sombría, en local de alterne, en noite, en bisbo e en cerellada criminal. Recordemos tamén que ese mesmo ámbito está trufado de frase rápida, impropia del, máis propia da liorta, da urxencia delincuencial, pero sen que Caride perda o control da ruralidade, e tampouco sen que caia na contradición, senón dosificando e coidando que eses dous factores non se anulen entre si. Xa digo: novela negra pola atmosfera, polo ritmo, polo tema, pola construción, pola linguaxe, da que merece ser destacado o emprego desas sentenzas habituais no xénero, coma saídas da pentaloxía do inspector Callahan ou do Falcón Maltés: “…sonche novo de máis para ir ao trullo, e vello de máis para que me apliquen a lei de menores…” (Pax. 20), ou pola presenza da música (Dire Straits do supermercado, o Simca mil dos Inhumanos, Mick Jagger, os pasodobres do relato do vello comunista, Chámalle XY, a cita indirecta do glorioso Menea el bullarengue dos Siniestro Total, AC/DC, ou as referencias dos subtítulos na novela curta: Sweet Jane;  I`m waiting for my man, variación do título da Velvet Underground; Goodnight Ladies, de Lou Reed; e Sad Song, de We the kings) que vai intercalando coma auditivos puntos de encontro ou de sinerxía con esa atmosfera.

Quixera eu, pola miña parte, rematar dicindo que Liquidación de existencias é unha lectura agradecida, agradable, desconxestiva, rica en sabores, chea de complicidades e chiscadelas ao bo ler/lecer. Hai literaturas de sofá, literaturas de beiramar e literaturas de cóbado, mesa e atril. Esta é unha novela, no mellor sentido da palabra, de man ou de “peto”; enténdaseme: de peto superlativo, de compañía, de ir con un, de estar preto dela mentres dure o tempo de lela. De levala -quizais estea mellor dito- nese peto imaxinario da chaqueta lectora no que todos levamos o libro que ten miolo e se le ben.