Fidel Vidal. Traducir é pasar dunha lingua a outra determinados textos. Traducir, transducere, conducir, é un xeito de traslado máis que de cambio, un paseo, un paseo por unha ou por dúas ou máis linguas. Walter Benjamin afirma que a tradución favorece o salto por riba da lingua propia, pero ese acto implica unha incomprensión e unha fronteira infranqueable no nivel musical da lingua, incluso sen falar de poesía. A Poética, a diferenza da Lingüística e da Filosofía, esixe o seu propio ser, o “de seu” que diría Zubiri. E se ao ser nos remitimos, ante calquera estrofa ou verso, ante calquera palabra, entramos “na imposibilidade da tradución considerada como correspondencia, calco, equivalencia, translación, empatía, etcétera, segundo o costume normal dos tratados teóricos e prácticos. O ser non é repetible, polo tanto intraducible” (Domínguez Rey, O Espírito da Palabra).

Borges, en Arte poética, seis conferencias, considera o problema da tradución poética como un problema menor, aceptando como importante e nuclear  a “superstición amplamente arraigada” de que toda tradución traizoa os orixinais, expresado no coñecidísimo xogo de palabras italiano: “Traduttore, traditore”. Mais sendo un problema menor non por iso deixa de ser moi pertinente. “Esta discusión -subliña Borges-  debería facilitarnos o camiño cara ao tema da música das palabras (ou quizais a maxia das palabras), do senso e do son na poesía.”

Tomemos o exemplo -segue Borges- dunha tradución non só irreprochable senón tamén fermosa, unha tradución do español: “Trátase do marabilloso poema Noche oscura del alma, escrito no século XVI por un dos máis grandes -poderíamos dicir sen temor o máis grande- dos poetas españois, de todas as persoas que usaron a lingua española con fins poéticos. Estou a falar, por suposto, de san Juan de la Cruz. A primeira estrofa di así: En una noche oscura,/con ansias en amores inflamada,/¡oh dichosa ventura!,/ salí sin ser notada/ estando ya mi casa sosegada.

“É unha estrofa marabillosa. Pero se consideramos o último verso extraído do seu contexto e illado (seguramente é inadmisible facer unha cousa así), resulta un verso máis ben mediocre: estando ya mi casa sosegada. Temos o son seseante das tres eses de casa sosegada. E sosegada non é precisamente unha palabra excepcional. Non intento menosprezar o texto. Só sinalo (e axiña verá por que o fago) que o verso, illado, extraído do seu contexto, é bastante trivial.”

Hai algúns anos, un gran poeta escocés, Roy Campbell, emprendeu unha tradución da Noche oscura del alma. O verso citado “estando ya mi casa sosegada” Roy Campbell traduciuno así: “Whem all the house was hushed” (“cuando toda la casa estaba callada”). Encontramos a palabra “all”, unha palabra que dá sensación de espazo, sensación de inmensidade, ao verso. E deseguido a fermosa, a preciosa palabra inglesa “hushed”. “Hushed” -remata Borges-, semella ofrecernos a verdadeira música do silencio.

Para os “creacionistas”, segundo Vicente Huidobro, o que importa é presentar un feito novo, interpretable e universal. Así tamén pensa Gerardo Diego, para quen o valor poético da palabra, do poema, “non reside na súa pel, na súa sonoridade e matices lingüísticos intraducibles, senón no seu significado. Tanto nós [en referencia a Juan Larrea] como Vicente Huidobro estimabamos que o profundo da poesía é o que ten de traducible.”