X. Ricardo Losada. Cando un le e estuda a filósofos tan difíciles como Heidegger ou Hegel, pode acabar desprezando a sabedoría popular por simple, clara e pouco matizada. Non é o meu caso. Despois de ler libros tan abstrusos, mesmo para especialistas, como A Fenomenoloxía do Espírito, aprecio aínda máis a sabedoría popular. Como a daquel árabe que lle dixo a un occidental: Vostedes teñen o reloxo, nós temos o tempo, definindo en catro palabras a diferenza entre tempo obxectivo e tempo subxectivo que ao filósofo Bergson lle levou varios libros. Ou a daquel africano que lle dixo a un antropólogo: Cando os occidentais chegaron aquí, nós tiñamos a terra e os occidentais a Biblia; agora nós temos a Biblia, e os occidentais a terra, precisando dunha forma magnífica o concepto de alienación relixiosa (a relixión como opio do pobo) de Karl Marx.

Teño contado moitas veces que unha das frases que máis me impactou foi a dun mariñeiro de Rianxo que se emborrachaba todos os días. Cando volvía para a casa completamente bébedo, algúns veciños berrábanlle Lévala boa, e el volvíase e dicía Quen ma dera. Os veciños rían porque interpretaban que aquel borracho, como todos os adictos, quería negar a evidencia. Pero eu sabía que o verdadeiro significado de Quen ma dera era xusto o contrario. O borracho botaba de menos as verdadeiras borracheiras, aquelas que o puñan eufórico e feliz. Non estaba negando a adicción, nin autoafirmándose na súa condición de borracho. Estaba recoñecendo que era un adicto, e que lle gustaría non selo, pois agora a borracheira, máis que unha vocación, era unha profesión. Cando anos despois souben que Nietzsche admiraba o deus grego Dioniso, o deus das festas báquicas e do viño, recordei a sabedoría popular daquel Quen ma dera. Para aquel vello mariñeiro a verdadeira embriaguez era, como para Nietzsche, unha alegre transgresión contra a aburrida vida que levaba. Pero ese oasis de entusiasmo acabara converténdose nun inferno aínda peor. Incluso borracho a súa vida era previsible e rutineira, como a do escravo apolíneo que era na vida sobria.

Agora ben. Debe quedar claro que a miña admiración pola sabedoría popular está á marxe de todo populismo: sitúoa no lugar da clasificación do saber que lle corresponde, e non é, nin moito menos, a cabeza. Primeiro, porque o pobo en abstracto é unha entelequia. Segundo, porque cando falamos de sabedoría popular non renunciamos ao elitismo: esa sabedoría procede dalgunhas persoas concretas, non do pobo en xeral. O árabe, o africano e o rianxeiro mencionados neste texto tiñan nome propio, non eran conceptos abstractos. A Rianxeira é unha canción popular pero non foi feita polo pobo, senón por dous rianxeiros de carne e óso. Terceiro, porque é case unha regra universal que aquilo que pensou a maioría da xente ao longo da historia acabou sendo falso, desde que a terra é plana ata que as mulleres son menos intelixentes que os homes. Os grandes cambios sempre proviñeron de minorías que non acataban a sabedoría popular. Cuarto, non hai nada máis fácil de manipular que un pobo. Pensade no supostamente moi sabio pobo alemán en Nuremberg adorando a Hitler. Pensade nos pobos de calquera xeografía do mundo disfrutando das execucións públicas de bruxas, homosexuais ou librepensadores. Quinto, porque, como dixo alguén, as fronteiras están feitas co esperma dos ricos e o sangue dos pobres, e aínda hoxe os pobres, coa súa sabedoría popular, seguen abrazando a bandeira dos ricos. A última, esa da globalización capitalista. Por iso cando alguén me di que teño sorte de vivir nunha época de globalización, sempre contesto o mesmo: Quen ma dera.