Locos, de Luis Arencibia e Leopoldo María Panero

locos

Fidel Vidal. En novembro de 1990 o pintor Luis Arencibia entra no manicomio de Leganés para debuxar os enfermos. Realizou cincuenta retratos a lapis dos que, dunha ducia deles, fixo cadanseu gravado. O resultado forma parte deste singular volume, Locos (Casset, 1992), composto polos doce debuxos e os seus correspondentes augafortes, e unha contribución especial de Leopoldo María Panero, con seis poemas, un conto e unha entrevista con Eneko Fraile (publicada con anterioridade na revista Quimera) onde, ao ter borrado da memoria o capítulo da infancia, intervén a súa nai Felicidad Blanch para nos descubrir que o seu fillo Leopoldo, con tres anos, xa recitaba poemas sen antes ter escoitado nin lido ningún.

Os debuxos de Arencibia reflicten rostros definitivos, facianas modeladas polo delirio crónico: rostros de seres humanos. Retratos debuxados nas páxinas pares contemplándose nos gravados das impares. Mais, para ilustrar estas figuras de trazos expresionistas, nada mellor que as iluminadoras palabras de Leopoldo María Panero: “Cada cadro, cada mirada aquí, é un castigo contra o home”. “Quen dá forma á realidade -segue o poeta- é a pintura, créaa como nun espello de feira onde dá medo mirarse”. Quen é o tolo?, pregúntase. “O tolo é todo o que o ser humano rexeita de si, e converte en excremento”. O illamento, o autismo, forman parte do sufrimento. “Non é estraño que o tolo soñe con cruces e diaños, porque a tolemia é unha experiencia mística, unha mística na que o coidador de tolos e/o psiquiatra reduciu a catástrofe e ás cinzas do ser”.

LEOPOL1Dos Poemas subliñamos estes versos: Cadro a cadro/ debuxar a mesma figura,/ a dun home que perdeu/ e contémplase, estraño Narciso, no esterco. Ou estoutros: Velaquí os homes que mastigaron [a vida./ A morte, a única que non mastiga. No Conto (A sustancia da morte), por boca do narrador, que reside en Astorga, confesa: “Sentín vergonza, como un medo, ao saír á rúa e á luz, polo feito de ser español: incluso Deus debe ter pánico nesta terra, decididamente non é un lugar para o espírito”. Durante o velorio dun dos amigos que se suicidara, a punto de durmirse escoitou a voz do morto que lle dicía: “Pola piedade de Ptah, non deixes que me enterren, porque roubarán a miña alma e a miña carne. E non serei ninguén nas súas bocas”. Mais cando el morre, sabe por fin, que “a morte non existe”.

A Entrevista con E. Fraile (O poeta só) vén cargada de suxestións, lembranzas e ideas. De manicomio en manicomio, percorreu media xeografía española. Non sei que é ser poeta, respondía, mais a definición da súa poesía “é darlle sentido á loucura, poñela sobre papel”. Cita a Laing (pertencente á mal denominada Antipsiquiatría): “A viaxe esquizofrénica empeza nunha situación de xaque mate. É unha defensa da alma”. Lector de Freud, Spinoza, Lacan, Lewis Carrroll, acepta a influencia de Artaud, Poe, Baudelaire, Mallarmé. É quen de afirmar: “A poesía acabouse en Pound e a novela en Joyce”. Detrás dos teus contos –insinúa Eneko Fraile- adivíñase a influencia de Poe…

Pois si –responde Leopoldo María Panero-, a Poe queríanlle moito Baudelaire, Mallarmé… Na túa poesía vese unha cor de “As flores do mal”. -A verdade é que me gusta máis Mallarmé. Baudelaire a veces faise cursi

 

4 comentarios en “Locos, de Luis Arencibia e Leopoldo María Panero

  1. Impresionante.
    Alguien que pinta locos. Y un loco que fue antes poeta; o a la vez, qué más da.
    Pero ya no hay locos. Es un término en desaparición, que permanece sólo para insultar a alguien (está Vd. loco, por ejemplo). Ahora hay deprimidos, esquizofrénicos, psicóticos, alguna de tantas y tantas etiquetas del DSM (¿quién se libra de ser etiquetado por ese manual?).
    Hay algo que me evoca esta entrada y es el dibujo. No creo que nadie vaya ahora por ahí pintando rostros de locos (porque ya no hay locos en la modernidad y porque sería locura usarlos como modelo). Sin embargo, se da la emergencia de un nuevo tipo de pintura, quizá más cruda, más cruel, más realmente loca y que remite a la vieja frenología. Se trata de la imagen funcional. Esa imagen que pretende establecer la marca definitiva no ya diagnóstica sino incluso pronóstica, sea para el autismo, la depresión o el suicidio. Una imagen que requiere el auxilio del oráculo geneticista para completar un determinismo que se pretende socialmente tranquilizador.
    Ya no hay locos, pero estamos inmersos en la locura cientificista que pretende dibujarlos con resonancias magnéticas y con secuencias de bases.
    Un abrazo.

  2. Querido Fidel:
    Trataré de llevar a cabo algunas de tus recomendaciones. Tal vez, prescinda de la ” abeloura” porque el acné hace muuuchos años que se ha extinguido de mi faz, y los espíritus que tengo dentro de casa, tienden a ser más indulgentes que aviesos.
    Los ” ardecasas ” conocidos en Palmeira como ” queimacasas ” trataré de recogerlos. ( Solía haber muchos detrás de la piedra del Castelo ) porque, bien hervidos con su correspondiente sal y sus hojitas de laurel, están para chuparse los dedos. Si además se presentan en las concha de las buenas obras que debe realizar el peregrino, como es la vieira, y un recitado del libro de san Ciprián, ya me imagino a las doce de la noche en la playa del Baluarte, en buena compañía el día de san Juan tras el resplandor de la hoguera que se enciende en la citada piedra del Castelo, seguro que, a parte del festín, no habrá mal espíritu que se nos acerque.
    Gracias por tus sugerencias, siempre tiendo a llevarlas a cabo.
    Salud, y un ramito de verbena,

  3. Miña moi atenta Magadalena:
    A abeloura ou herba de san Xoán, ademais limpar de graos da cara, queimada dentro da casa, dá moi bos resultados para escorrentar demos e malos espíritos. O fume expándese polos arredores polo que, de paso, facémoslle un favor aos veciños incrédulos. Aínda que non vén descrita nos tratados, unha eficaz maneira de librarnos do diaño e dos seus diferentes e sedutores disfraces en como pode aparecer (estamos a pensar nas “posesións”), é mediante a a queima (outra vez o lume e o fume) de sete pateiros (polos sete días da semana), os mellores os tipo “ardecasas”, cada un en cadansúa concha de vieira, nunha praia baleira de miradas. A operación debe realizarse ao comezo do devalo da marea, sempre que esta comece á doce en punto da noite. A eficacia mellora se vai acompañada dun curto recitado tirado do Ciprianillo.
    Nós tamén seguimos (e seguiremos unhas achegas máis) a cabalo da mística.
    Saúde e aire limpo.

  4. Apreciadísimo Fidel :
    Todavía voy camino de Damasco y continúo en la grupa del caballo. Por más que intento salirme de las ancas, los cuadriles me lo impiden. Sé que vendrá Javier Peteiro para subsanar mi torpeza, y él, dará continuación a lo que con tanto conocimiento, tú has descrito. Y por dejarte algo de mi cosecha, voy a contarte lo que me decía mi abuela de un loco de mi pueblo: – Por aquel entonces se decía que en la iglesia de Palmeira se había colado el demonio, ( concretamente en el altar de santa Rita ) se lo dijeron al cura para que practicara un exorcismo y el párroco no aceptó tal proposición. La feligresía se enfadó muchísimo con el sacerdote y decidieron formar una reunión para hacer algo al respecto. Uno de los vecinos, ( le llamaban ” el Majareta ” ) dijo que tenía un libro de su bisabuelo en casa que servía para ahuyentar a Satanás y que él mismo leería en la iglesia sin necesidad de curas incrédulos. Al día siguiente, se reunió todo el pueblo ( excepto el cura ) – Tengo que decir que, Majareta, nunca había ido a la escuela – Abrió el libro de fórmulas del exorcismo y empezó a leer: ” Unha s, e, unha a, sa, unha t, e, unha a, ta, unha n, e unha a, e unha s, nas , SATANÁS. Y así continuó leyendo Majareta. Cuando iba en el tercer renglón, salió una voz de detrás de santa Rita que atronando a los presentes dijo : – ” CALA, CALA, QUE XA ME VOU POR NON CHE OÍR “. Y jamás se volvió a escuchar nada misterioso en nuestra iglesia. Y a Majareta, desde aquel día la gente pasó a llamarle ” Cacumen “.
    Besiños palmeiráns.

Deixa una resposta a Javier Peteiro Cartelle Cancelar a resposta

O teu enderezo electrónico non se publicará Os campos obrigatorios están marcados con *