Agustín Agra. De partida debería confesar que non é a novela negra xénero que me encha o ollo. Mais tamén é certo que non deixo de achegarme a todas e cada unha das obras que Diego Ameixeiras tira do prelo, que gozo coas entregas do comisario Montalbano, e que son seareiro entusiasta do cínico Mandrake do Rubem Fonseca. Porén, coido que o meu gusto polas súas obras é froito da sabedoría literaria tanto do ourensán como do brasileiro, así como pola querenza inexplicable que teño por Sicilia, á que Andrea Camilleri radiografía con sabia precisión.

Xulgar aos demais resulta ben máis doado que xulgarse a un mesmo; sabémolo. Caer en prexuízos é fácil e Xaquín Fernández Leiceaga –Xocas– e mais eu compartimos demasiados lugares: espazo e tempo, tamén veciñanza –común é a nosa vila natal, escenario asemade da obra–; e a proximidade excesiva pode levar, e leva, a un problema de falta de perspectiva.

Que persoeiro da vila se esconde detrás de tal personaxe? Quen na de tal outro? Quen eu creo ou estarei errado? Resúltame imposible non coutar a lectura e entrar no xogo de intentar descubrir quen se agocha detrás dos nomes –parentes algún deles, malia que familia política– das personaxes ficcionais de Agosto de memoria e morte. Fáltanme anos para albiscar moitas das chaves. Fico xa que logo, a medida que a trama avanza, cun outo feixe de preguntas para formular a amigos e familiares de máis sabedoría e idade ca min.

Da obra de Xocas gustei, alén da prosa áxil, das referencias paratextuais e de moitas das súas metáforas e símiles, das imaxes que foi quen de tecer na miña mente –branco coma cuncha de lura–. Sobre a guerra civil –ben presente amais de vertebradora da novela– nin está todo contado nin esgotados os posibles puntos de vista. O fascismo amosa múltiples facianas. O alento fétido da Hidra de Lerna segue chegando ata nós. De cada pescozo mutilado da besta xorden, como outrora, tres novas cabezas. Resulta imprescindible que se continúe a remover nos lodos tóxicos da memoria. Aínda que a achega sexa literaria, queda moita xustiza –non da de Talión, por suposto–, por facer.

Considero xusto asemade, ademais de procedente, non deixar de observar que a sombra de Xerardo AgraFoxo é alongada. Antóllaseme difícil escribir coa vila de Noia como escenario –o seu devir no século XX e os persoeiros que poboaron as súas rúas– e canear os traballos de investigación histórica e as novelas de AgraFoxo. Creo descubrir o seu ronsel a cada paso: detrás da figura de O Pombeiro, da do Cantino, tamén na do fillo de Fanny e Fernando –estudante de medicina asasinado pola garda civil–, e na de moitas outras personaxes da obra.

            Lonxe da miña idea reconciliarme co xénero –o negro–, mais se Xocas tira do caletre e recunca cunha nova entrega, lereina gozoso.