Fidel Vidal. Onte, de Agota Kristof (Rinoceronte e Edhasa) -a da triloxía dos xemelgos Claus e Lucas (O gran caderno, A proba, A terceira mentira) que lle deu fama merecida como escritora sen concesións-, é unha denuncia á par que un canto á desesperación. Con trazos que lembran a propia autora (unha húngara trasladada á Suíza francófona), Onte (que podería sen un Hoxe) trata de Tobías, un fugado da súa patria e aspirante a escritor de sona, que logra traballar no estranxeiro co nome de Sandor. “Aquela porta estaba aberta e eu nunca intentara saír por ela. Por que?”

Dous intentos de asasinato e unha historia de amor imposible, o de Tobías/Sandor por Lina, percorren toda a novela. Unha tarde escura, tombado na neve enlamada, é trasladado ao hospital cunha pneumonía. Intervén un psiquiatra “porque intentara suicidarme.” Non quería morrer, “só descansar un pouco.” Un non pode escribir a súa propia morte, dixéralle o psiquiatra. Mais Sandor cre que se equivoca: “penso que podo escribir calquera cousa, incluso se é imposible e mesmo que non sexa verdade”. Escribe mentalmente porque é máis fácil: “Na cabeza todo se desenvolve sen dificultades. Pero, en canto un comeza escribir, as ideas transfórmanse, defórmanse, e todo devén falso. Por culpa das palabras.”

“A miña nai, Esther, mendigaba na aldea e deitábase con homes. A miña nai era a ladroa, a mendiga, a puta da aldea. Apenas me falaba e nunca me deu un bico”. El foi o primeiro e único “accidente” da nai. Malia todo “incluso podo dicir que tiven unha infancia feliz, porque non sabía que existían outras infancias”. Os nenos burlábanse del na escola: “Tobías, fillo de puta, fillo de Esther”. Unha noite “craveille un coitelo nas costas ao home que estaba encima dela, e finquei apoiándome con todo o meu peso para que penetrara ben e atravesara tamén o corpo da miña nai.” Despois fuxiu.

No país de acollida muda de nome e considérano un orfo de guerra.”Convertinme en operario aos dezaseis anos.” Na fábrica de pezas de reloxo na que traballa non falan entre os obreiros, agás nos lavabos, e aínda así, non durante moito tempo, “as nosas ausencias son contabilizadas, anotadas, rexistradas.” (-Como soporta vostede este país?  -Un afaise). No entanto aparece Lina cun fillo e casada con Koloman, ao que Sandor intenta matar porque lle dá mala vida. “Prisión ou fábrica, que máis ten!”

Con frecuencia Sandor asiste ao bar onde se reúne cos seus compatriotas, outras veces no centro de refuxiados. Os problemas dos inmigrantes están presentes, como o están as mortes por suicidio. Vera envelenouse con somníferos; Roberto cortou os pulsos na bañeira; Marta meteu a cabeza no forno de gas despois de pelar patacas e cenorias; Alberte colgouse dunha corda deixando unha nota escrita no seu idioma materno: “Quedades despedidos”.