X. Ricardo Losada. Máis alá do seu brillante currículo, e do seu talante persoal, o que máis me gusta de Roberto Abuín é o seu evidente amor pola filosofía, e por unha filosofía que el concibe, coma min, como un debate aberto sobre as ideas. Non outra debeu ser a razón pola que se lanzou a crear unha editorial, Axóuxere, que segue unha arriscada liña experimental e de rigorosa reflexión sobre o mundo, cando as tendencias dominantes van en dirección contraria. Tampouco teño ningunha dúbida de que as súas mellores alegrías non deben vir do número de exemplares vendidos, senón dos debates públicos que os seus libros provocan. Seino por experiencia persoal. Hai case tres anos publiquei unha biografía sobre Manoel Antonio na que rompía a visión canónica do poeta rianxeiro, convencido de que se podería abrir un debate intelectual sobre unha figura imprescindible das nosas letras, pero case ninguén tivo a ben enriquecer o meu punto de vista coas súas emendas ou coas súas críticas á totalidade. Para un vello profesor de Filosofía coma min nada pode haber máis triste, pero o certo é que eu, e o que é peor, a cultura galega, quedamos sen ese, ao meu entender, necesario debate.

Agora Xosé Luís Axeitos, un dos grandes especialistas no poeta rianxeiro, publica na editorial Axóuxere un libro titulado Aproximacións a Manoel Antonio. É un libro que apenas aporta novidades (dous pequenos textos inéditos e circunstanciais), pero si un libro que calquera admirador de Manoel Antonio pode ler con interese, xa que é indubidable o rigor co que Axeitos documenta os seus traballos e a profunda devoción que ten por Manoel Antonio. Non é este o momento de expresar todas as reflexións, de coincidencia e de contrariedade, que me provocou o libro. Pero si quixera facer unha pequena reflexión, pois eu si considero un deber intelectual compartir publicamente as miñas impresións.

Neste libro, como en case todos os comentarios que ten feito sobre Manoel Antonio, Axeitos insiste na “especial esixencia e a intensa paixón coa que Manoel Antonio tratou a súa obra literaria”. Mesmo cre que “teñen unha decisiva importancia para penetrar nas intimidades do poeta. Porque anuncian e modelan ao mesmo tempo unha ascética creativa e unha certa moral de traballo que necesariamente proxectan tamén unha conduta socio-política de perfeccionamento, incompatible con certos sentimentos corrosivos atribuídos arbitrariamente a Manoel Antonio”. E Axeitos pon como exemplos as cartas que envía aos editores e directores das revistas ou xornais que publican os seus poemas, queixándose da disposición tipográfica ou de calquera mínimo cambio que fagan no seu manuscrito. Estou de acordo en que ese é un trazo intelectual moi de Manoel Antonio. Estou de acordo en que indica unha certa ascética creativa e unha moral de traballo perfeccionista. Non o estou no referente a unha conduta socio-política, por razóns que agora non veñen a conto, nin a que iso sexa incompatible con certos sentimentos corrosivos (cales, quen, onde, como, por que, non o di) atribuídos arbitrariamente a Manoel Antonio. E moito menos estou de acordo co que di a continuación. Que ese trazo de Manoel Antonio se deba a unha tradición humanística de sensibilidade para a cultura textual. Estas son as súas palabras: “Será neste contexto cultural propiciado polo humanismo renacentista —a palabra como elemento esencial da razón— que cobre sentido a persecución da errata de imprenta como praga bíblica difícil de combater, que aparece ciclicamente porque non hai cordón sanitario eficaz para erradicala”.

O sorprendente, para min, é que no primeiro capítulo do libro, Paratextos e antetextos a propósito da obra De catro a catro, Axeitos analiza as manipulacións (é o termo que utiliza) que Ánxel Casal, o editor do libro, fai, sen o permiso do autor, do manuscrito de De catro a catro. En concreto:

1. Suprime o índice, algo que o propio Axeitos cre que lle debeu doer fondamente a Manuel Antonio, pois traballara moito na ordenación dos poemas.

2. Suprime un dos textos nuncupatorios: “Manoel Antonio, navegante, compuxo este libro abordo. Atlántico—Mediterráneo. 1926”. Para Axeitos, dese xeito, “prívase ao lector dunha información valiosísima, a única que anoa os poemas á realidade dos traballos no mar durante un tempo determinado”.

3. Cámbialle o nome, Manoel, “adoptado polo rianxeiro desde que publica o seus primeiros poemas galegos”, polo de Manuel.

4. Modifica a ortografía do colofón sen respectar os hábitos gráficos do poeta.

5. Modifica o “título impreso na cuberta do libro: DE CATRO A CATRO (Follas d´un diario d´abordo), que contrasta co título impreso na portada, Follas sin data d´un diario d´abordo”.

Non consta, ata onde eu sei, ningunha protesta nin ningunha queixa, pública ou epistolar, de Manoel Antonio sobre as manipulacións de Ánxel Casal. Non parecería lóxico que o Manoel Antonio humanista e perfeccionista e asceta do traballo que nos presenta Axeitos, ese Manoel Antonio que se queixaba publicamente de pequenas modificacións dos seus escritos menores, protestase iradamente diante das manipulacións do editor do libro ao que dedicou toda a súa vida e toda a súa alma, o libro que ía darlle sentido á súa existencia, e polo que ía merecer ser recordado?

Esa é a principal razón de que escribise este texto. Manifestar a miña sorpresa de que ao profesor Axeitos non lle chame a atención esa aparente contradición, e agardar a que algún día o aclare, coa única fin de que me axude a entender mellor un poeta e un ser humano que admiro. A razón secundaria xa a dixen. Felicitar a Roberto. Propiciar o debate e debater si son partes da tradición humanística, das ideoloxías progresistas e, sobre todo, das psicoloxías abertas e tolerantes.