Román Arén. Que sabio foi o desaparecido filólogo José Luis Pensado, o mellor coñecedor de Sarmiento e un estudoso do noso léxico, dos prexuízos sobre nós na literatura castelá e portuguesa, así como nos viaxeiro estranxeiros. Para maior mérito estes saberes divulgounos na prensa e logo compilounos en volumes como El gallego, Galicia y los gallegos a través de los tiempos (1985), un verdadeiro pozo de sabedoría e amenidade.
Dise a miúdo que os tópicos sobre os galegos son cousa sobre todo do século XVIII pero que comezan no XVI e continúan até hoxe. En Pensado aprendemos como algúns xorden xa na fin da Idade Media; no artigo “Galiziar el brone”, expresión empregada en Rodrigo de Reinosa e que logo vén tamén nas anónimas “Coplas de la Heria”. Os dous exemplos están a cabalo dos séculos XV e XVI. Parte da edición que Alonso Hernández fixo do Léxico del marginalismo del siglo de oro e da edición de Poesía germanescas que fixo John Hill en Indiana en 1945. Este é o exemplo de Rodrigo de Reinosa:
Muflamos de godería/el blancante y el cotón/y del picaño el ropón/que me Galizia este día.
Explica Pensado que unha puta, Catalina, está contando as súas aventuras e lle di: comemos de balde (muflamos de godería) a camisa e o xubón (el blancante y el cotón) e o ropón de picaño ou pícaro que me cabalgou ese día. É dicir, o que a follou, foi logo despoxado das roupas na mancebía, e que vendidas logo, permitiron comer de balde. De onde vén ese verbo “Galiziar”? Parece que ese significado obsceno viña xa dende o século XV e que se baseaba na crenza de que todas as emigrantes galegas eran prostitutas e ían a Castela exercer o oficio. De aí naceu a lenda da Cruz de Ferro, no porto do Rabanal, onde as galegas xuraban non regresar á súa terra do xeito que saíran: é dicir, ían virxes e volvían putas. A tanto levaba a miseria. Este uso de “Galiciar” foi moda pasaxeira, e só se conserva esoutro exemplo das “Coplas de la Heria”:
Atenta la marca oyó/lo que el rufo la a garlado/y como su intento vió/con semblante socarrado/desta suerte le cantó:/<Galiziar quiere el brone/y dize la chulama/Si la çica no clama/no será esta chone.
Chulana é puta, e di que se quere follar debe abrir a bulza (Eica), se non esa noite non será.
Conclúe pesado: “Parece que las gallegas fueron carne de lupanar en el siglo XVI, a tanto llegaba su desdicha y miseria; de esto se hace eco la literatura castellana del Siglo de Oro. Por tanto no sería raro que el fornicar se redujese en multitud de casos a acostarse con una prostituta gallega o de Galicia, así, por este camino, se originaría un verbo galiziar que primero significase cohabitar con una mujer de Galicia, y luego ampliase su significado a fornican sin distinción de nacionalidades”.
Rodrigo de Reinosa debeu nacer antes de 1460 e faleceu despois de 1515. Cabrales de Arteaga, en 1980 publicou La poesía de Rodrigo en Santander.
Eu preguntaríalle ao do significado obsceno de “galiciar” aquelo que preguntaba sor Juana Inés de la Cruz :
“¿ O cual es más de culpar, aunque cualquiera mal haga, la que peca por la paga, o el que paga por pecar ?”
Qué envidia nos tiveron sempre aos galegos.
Saúdos palmeiráns, Román.