César Alen. Nos últimos anos descendeu moito o interese polos xaxunadores. Non é unha frase miña, senón o comezo do conto de Franz Kafka. Un relato desasosegado, impactante, pero absolutamente recoñecible, é dicir, kafkiano. Xa é un mérito en si mesmo, acuñar un cualificativo que defina unha obra. Quizais a obra non sexa do todo coñecida, pero si unha remota resonancia de algo que quizais queira dicir… non sei, o que todos cremos que quere dicir; en realidade non fai falla definilo, resultaría redundante. O certo é que descubrín este relato xunto ao do Artista do trapecio, ao fondo dunha edición de Bruguera da coñecida Metamorfose. Foi un achado marabilloso, profético, e ao mesmo tempo o xerme dunha angustia, dunha nova percepción do home, unha arrepiante visión do transfundo da alma humana ou infrahumana.

Recoñecín perfectamente a sensación de “estrañamento” da que falaba Leopoldo María Panero. Vén ser algo así como impoñer no medio dun texto aséptico, de sintaxe formal, outro escabroso, insólito, incluso escatolóxico, algo antitético. Aparentemente todo transcorre nos parámetros da normalidade, porque no século dezanove era habitual no mundo circense expoñer todo tipo de criaturas estrañas, fenómenos anómalos. No circo todo cabía, a condición de que fose rendible. Era a época dos freaks, algo que reflectiu de maneira maxistral Tod Browning na película homónima (en España titulouse A parada dos monstros). Existían espectáculos circenses especializados en seres deformes como a muller barbuda, os ananos, os xigantes, individuos con todo tipo de deformacións. Entre esas figuras dantescas fíxose un lugar o xaxunador, o artista da fame. Ese é o noso protagonista, un auténtico profesional no seu oficio, orgulloso das súas marcas constantes, dos seus extenuantes prodixios fisiolóxicos. O noso home estaba situado nun lugar privilexiado do espectáculo onde o público se apiñaba marabillado dos seus logros. Un vello cartel raído anunciaba os días de xaxún: dez días sen comer, vinte, trinta. Pero a moda dos xaxunadores perdeu vixencia, foi eclipsada por novas atraccións máis excitantes. Acabou relegado a un lugar marxinal entre as feras, nunha gaiola, no medio dunha chea de herba. O xaxunador, co transcurso do tempo e sometido a esa prolongada abstinencia, ía entrando nunha indolencia animal, nun estado zoolóxico. Se non se movía resultaba complicado albiscalo no medio de toda aquela palla seca. Íase transformando nun ser escuálido, unha figura desastrada. Deixaba de falar, de moverse, tentaba gastar a menor cantidade de enerxía posible. Aforrar os restos dunhas proteínas que necesitaba de forma perentoria para non desfalecer do todo.

Cando se daba por terminada a sesión e para que ninguén dubidase da credibilidade do espectáculo, levantábase a duras penas, arrastrando os pés coa axuda de alguén do público, ata unha mesa na que lle esperaba unha lixeira comida hospitalaria, ás veces coa presenza dun galeno que certificase a veracidade dos feitos. Só alcanzaba a inxerir o imprescindible para reanimar aquel corpo magoado. Aos poucos recuperaba as constantes vitais, o movemento, a calor, o alento. O dono do circo preocupábase por el. Considerábao un bo investimento, aínda que temía pola súa saúde. Pero nunha inevitable procura de rendibilidade, o récord tiña que ser superado constantemente, doutra maneira non xeraba interese. Iso engadido ao amor propio do noso heroe, pois para el era unha cuestión de honra, de auténtica profesionalidade ou iso crían todos.

O xaxunador era un home atormentado, quizais vítima desa inanición forzada ao límite, unha abulia consentida, buscada. Apenas falaba, sostíñase nunha falsa ilusión, nun soño atormentado, nunha esperanza baleira. Non tiña máis meta que superarse a si mesmo. Máis rumbo que o de extinguirse, secar, autofagocitarse. Desexaba exceder o límite, porque así son os personaxes de Kafka, afastados da convención, poboadores de escenarios agorafóbicos, sempre en cubículos exiguos, espazos esgotados.

Aquí o escritor checo colócanos ante os límites do ser humano, nunha carreira desesperada cara a un lugar indefinible. O autor dános a súa visión do designio da sociedade. Do humano ao inhumano. Describe, con mestría e unha imaxinación portentosa, a macabra transformación de persoas anódinas como Gregor Samsa en criaturas amorfas, inauditas. Seres innomeables, entes que se afastan do divino, que deixan atrás os seus sinais de identidade, os vestixios antropomórficos abandonados nunha simple habitación, nunha gaiola ou nun trapecio.

Kafka colma o imaxinario máis atroz, máis esotérico. Expresa sentimentos aterradores, almas recalcitrantes que abandonan o paraíso. Se o lector pode seguir ese ritmo endiañado, levaralle a lugares insospeitados, indescritibles. Non deixa indiferente, conmove, agride, regurxita un poderoso impulso cavernoso, oculto nunha mente atormentada, que reflicte un evidente inconformismo.