Narrativas erosionadas: Maurice Blanchot visto por Gary Hill

Thomas l’osbcure, de Maurice Blanchot.
Thomas l’osbcure, de Maurice Blanchot.

Alberte Pagán. Thomas o Obscuro (Maurice Blanchot, 1941) é umha novela ontológica sem argumento e sem personages, porque o Thomas do título nom existe ao tempo que é todos os homes e todas as criaturas, um ser proteico que pode cessar de ser humano para se converter em gato; e Anne é, pode ser, um desdobramento de Thomas que existe e nom existe, aranha e mulher, ela e a sua mai a um tempo. Anne aparece quando Thomas morre, quiçá el morre para que ela naza. Quando Thomas morre converte-se no cadáver de toda a humanidade. Nom som, ao tempo que existo, di Thomas. Penso, e portanto nom som. Thomas é um ser sem cabeça e sem braços e sem presença, cumha absoluta ausência de desejo.

Em Thomas o Obscuro reencontramo-nos com Kafka (ao que Blanchot dedicou o seu livro De Kafka a Kafka) e antecipamos a Beckett e a Sartre. É um livro que nos le ao tempo que o lemos, de igual jeito que Thomas avança motivado polo seu rejeitamento ao avance, que se olha para nom ver-se, que morre para viver, que cria a sua morte a partir da sua existência, que está onde nunca pode estar; e de igual jeito que Anne fala quando nom pode falar e provoca contactos humanos a partir da sua imensa soidade. Ambos buscam a imortalidade no baleiro, nesta novela sobre o ser e a nada. Soidade e vazio som as palavras mais repetidas neste descenso aos infernos em busca de Eurídice. O autor cria o livro, mas é o livro o que o converte em autor. O livro le a Thomas, de igual jeito que os objetos aos que se achega o percebem e entendem e lhe doam a essência do ser. A novela remata cum prolongado berro que é como o fim dum sonho.

Mirade o que me fijo a linguage. A linguage é onde o ser humano se construi e se destrui. As palavras observam a Thomas e começam a lê-lo. Thomas, o leitor, é atacado e ferido polas palavras, polo livro que sempre está aberto na mesma página. Os olhos de Thomas som substituídos pola palavra “olhos”. De igual jeito quando o escritor escreve a sua novela é esta, a novela, a que termina escrevendo (descrevendo, definindo) ao escritor. A linguage é a autêntica protagonista da novela.

“A violência das letras incrustadas no papel”.
“A violência das letras incrustadas no papel”.

Cheguei à novela de Blanchot intrigado pola película Incidence of Catastrophe (1988), do videasta estadounidense Gary Hill. Incidence of Catastrophe está “inspirada” na primeira parte de Thomas o Obscuro, ou mais exactamente na traduçom ao inglês de Thomas o Obscuro — traduçom visual dumha traduçom literária. Hill centra-se nos primeiros cinco capítulos da novela, que nos adentram na (in)existência de Thomas. Prescinde portanto da segunda parte (capítulos 6-10, dedicados ao ser chamado Anne e á sua relaçom com Thomas), do capítulo 11 (monólogo de Thomas sobre a morte de Anne) e do derradeiro capítulo 12, no que Thomas se desintegra dum jeito similar a como o fazia no capítulo 5. Gary Hill desbota, portanto, os aspectos mais novelescos na sua adaptaçom da novela de Blanchot, fazendo mais meritória a proeza.

A linguage tem um grande peso na videografia de Gary Hill: Electronic Linguistic (1977) investiga a linguage da tecnologia; em Videograms (1981) Hill justapom 19 narrativas abstractas, defeituosas e fragmentárias a senlhas abstracçons eletrônicas; Black/White/Text (1980) estuda a dialética entre images e sons e a materialidade dos sons; e em Processual Video (1980) centra-se no processual, esse espaço existente entre o perceptivo e o conceitual. Goats and Sheep (2001) duplica o texto, convertendo-o em eco, ao tempo que o ilustra coa linguage dos signos; e em Primarily Speaking (1983) e Around & About (1980) rompe as palavras em sílabas, cada sílaba vinculada a um plano (a voz força os cortes e em conseqüência a montage). A vocalizaçom é para Hill umha forma de materializar a voz, de converter a linguage em matéria/material sonoro. Nunca o som (a palavra) se materializou dum jeito tam gráfico como em Mediations (towards a remake of Soundings) (1986), na que a membrana dum alta-voz se vai cobrindo de area até literalmente “enterrar” a voz que del surge.

Com este historial nom resulta estranho que Hill se interessasse pola novela de Blanchot. Mas, curiosamente, na sua adaptaçom prescinde quase por completo da palavra: algumha verba solta na seqüência da cea (essas palavras simples que Thomas escoita no meio da conversa no capítulo 3: erosiom da linguage), ou as partes do corpo que um derrotado Hill/Thomas, atacado pola cámara, pronuncia ao revés (“anrep a”) na cena final. (Hill tamém tem obras puramente visuais, mudas, nas que explora a materialidade e a textura das cores electrónicas, como Windows [1978] e Rock City Road [1975].)

Cena final de Incidence of Catastrophe.
Cena final de Incidence of Catastrophe.

Gary Hill presta-se a encarnar o nom nomeado Thomas de Incidence of Catastrophe. A película começa, como a novela, no mar: a água erosiona a area como metáfora da desintegraçom do ser. O protagonista le um livro, ao tempo que é lido por el. A leitura erosiona ao leitor, o mar fusiona-se coa página por meio de superposiçons. As palavras impressas som rios e som bosque, no que o leitor se perde na noite. Finalmente a cámara topa-o deitado no chao, na parte exterior dumha janela. A cámara, sem cortes, retrocede ao interior da casa e move-se cara à esquerda até enquadrar à personage deitada na cama despois de passar por riba do livro cujas páginas move o vento. Noutra cena o leitor senta ante o livro, mas a cabeça cai co sono umha e outra vez: a leitura como vivência, a vida como sonho susceptível de interpretaçom.

As palavras ocupam a pantalha em planos de detalhe que desvelam a rugosidade da página e a violência das letras incrustadas no papel, violência enfatizada polos exagerados sons do passo de folhas e dos dedos roçando a página. Quando a luz se situa tras a página o texto do anverso, ilegível, funde-se co anverso. O livro le ao leitor e mesmo o ataca, fisicamente: Hill/Thomas corta-se co bordo do papel. Despois, num falso bucle, o protagonista corre cara à cámara, aparecendo e desaparecendo na obscuridade, o dedo sangrante no ar. Umha superposiçom identifica a boca do home coa cavidade semicircular dumha máquina de escrever: a palavra identifica-se co texto, o texto co ser humano, único animal articulado, e ao mesmo tempo co mundo, um mundo vivo e agressivo que ataca e perturba a Hill/Thomas provocando a catástrofe, o seu derrubamento físico e mental. E na cena final umha cámara subjetiva, da que sai um garabulho a modo de apêndice, ataca o corpo derrubado do leitor, encolheito em posiçom fetal entre os seus excrementos.

Deixa unha resposta

O teu enderezo electrónico non se publicará Os campos obrigatorios están marcados con *