Joan Margarit

315LhkbtBSL._BO1,204,203,200_Fidel Vidal. Toda dor é un recordo da nosa elevada condición” (Novalis). A morte dun fillo é moito máis ca un trauma, é unha insoportable amputación. Algo inesquecible. Que significa iso de superar unha morte e sobre todo a dun fillo? Estamos ante unha perda insalvable. Peor ou mellor, vívese coa pena. Porque toda perda significativa devén en depresión, en tristeza e dó, en opresión interior que nos leva ao abandono acompañado dun sentimento de culpa sen ser culpables de nada. A sublimación como defensa é quen de aliviar a tensión e a rabia anoadas na alma mediante a descarga creativa.

Miguel Hernández dedicou á morte do seu primeiro fillo de poucos meses o poema Hijo de la luz y de la sombra: “El hijo está en la sombra: de la sombra ha surtido,/ y a su origen infunden los astros unha siembra”. O mesmo sucedeu con José Ángel Valente con No amanece el cantor: “De tu anegado corazón me llega, como antes tu voz, el vaho oscuro de la muerte. Habítame con ella. Ni siquiera la muerte pueda de mi jamás arrebatarte”. “Ni la palabra ni el silencio. Nada pudo servirme para que tú vinieras”. Ou na prosa de Francisco Umbral, coa súa máis sentida obra nacida despois da morte do fillo, Mortal y rosa: “La risa de mi hijo. He perdido la risa de mi hijo”.

Que sería da arte –pregúntase Adorno- se rompéramos coa “memoria do sufrimento acumulado?” (T. W. Adorno: TeoríaEstética, 1990). A dor e as crises, cal é a maneira de convertérense en canción e beleza? Alessandro D’Avenia, a respecto de Francisco de Asís (A notte de Francesco, 2019), ofrece loas a Deus “por aqueles que soportan a enfermidade e as tribulacións en paz”. Porque o cántico, o poema (inventado e cosido no idioma materno), “transforma a ferida en fenda que deixa pasar máis vida: a que xorde da crise cando, coas mans abertas de rendición, recibimos o que non fomos quen de agarrar cos puños pechados”.

Joan Margarit, arquitecto e poeta, acaba de ser premiado co Cervantes deste 2019. Tamén el pasou polo tristísimo transo de perder unha filla de 31 anos de idade, a quen dedicou o libro de poemas que leva o seu nome: Joana. Nunha entrevista preguntáronlle para que servía a poesía. Isto dixo: “Para ser máis feliz. Misteriosamente. A poesía imparte coñecemento e consolo. É a nosa última casa de misericordia”.Joan_Margarit_i_Consarnau Joana decidiu escribilo despois da súa morte: “A obsesión foi –e segue a ser- o recordo, a loita contra o esquecemento”. ‘Necesito a dor contra o esquecemento’, dise nun poema de Cálculo de estruturas. “Outro sentimento moi importante é o da certeza de que lle gustaba que eu escribise sobre ela”. Na tradución do catalán de Luciano Rodríguez no 2012, velaquí o poema Cançó de Bressol, de Joan Margarit:

Durme, Joana, durme./ Que o Loverman escuro e tráxico/ daquel saxo na aba de Montjuic/ te acompañe por toda eternidade/ polos camiños que tan ben coñece a música./ Durme, Joana, durme./ E se pode ser non olvides os teus anos/ no niño que deixaches dentro de nós./ Envelleceremos gardando todas as cores/ que tanto brillaron nos teus ollos./ Durme, Joana, durme./ Esta é a nosa casa:/ toda iluminada polo teu sorriso./ E un calmo silencio onde confiamos/ arredondear as pedras da dor/ para que todo canto fuches sexa música,/ a música que enche o noso inverno.”

7 comentarios en “Joan Margarit

  1. Prezado Fidel:

    Rafael Gumucio di que Nicanor Parra era o poeta dos que odian as mentiras da poesía. Eu creo que esa definición aínda é máis acaída para Margarit.
    Hoxe lerei algún poema seu ou algún capítulo de “Nuevas cartas a un
    joven poeta”, pois ten razón Valente. A morte non poderá arrebatárnolo .
    Fortes apertas!

    1. Moitas grazas, Ricardo, pola atención. Odiar as mentiras. Un bo poeta penso que sería incapaz de dicir ou fabricar ninguna clase de trola. Por que é precisamente a poesía a que nos amosa verdades imposibles por outra vía. Os meus mellores desexos de paz e saúde para Rianxo. Unha forte aperta.

  2. Querido Fidel,
    Esta entrada es especialmente bella y dura. En realidad, su belleza reside en su dureza.
    “A sublimación como defensa”, dices. Estamos habituados a oír de la sublimación como transformación energética, libidinal. Aquí aclaras que también es posible, y en este caso, lo único posible, para hacer algo con lo imposible, con el peor dolor imaginable, con la ausencia antinatural.
    Superar algo así puede ser dicho por un psicólogo “positivo”, desde la insensatez, porque existe lo insuperable, porque vivir es convivir a veces con el peor rostro de la mismísima muerte.
    Hablas de “culpa sen ser culpables de nada”. No parece haber peor culpa. Esa que queda vacía de contenido por más preguntas que apunten al condicional, ¿Y si…?, ¿Y si…? Estamos inermes ante la catástrofe biográfica. Incluso esa culpa se haría más dolorosa cuanto menos realista sea, como sugieres. Y es que, si hay una culpa clara, se vislumbra una cierta posibilidad de reparación o de castigo, pero sin ella, solo queda el vacío, la sombra
    Y es por ello que es muy de agradecer el material que aquí nos ofreces, absolutamente desconocido para mí. Alguien se revuelve contra la tragedia, alguien se reconoce en ella, como ser trágico y tiene el valor, a la vez que la única posibilidad, de volcarlo poéticamente. Esas palabras sostienen la esperanza en … ¿en qué? Quizá en nada más allá de responder a una necesidad imperiosa de decirse. Yo no sé si esos autores son ateos o creyentes, ni me importa, porque la creencia no supera tampoco el hundimiento trágico. En realidad, la creencia asume la posibilidad del absurdo y nuestra impotencia ante lo peor. Pero asumir no es superar. Es así que solo la expresión creativa parece poder paliar la ausencia de la sonrisa.
    Hace algún tiempo supe de un amigo a quien le faltó esa sonrisa; le dediqué una entrada en mi blog. No fue suscitada desde un “buen deseo” sino desde ese contagio que nos hace un poco más humanos.
    Un fuerte abrazo
    Javier

    1. Moitas grazas, amigo Javier, polos teus sempre enriquecedores comentarios. Ai, o tema da culpa…!
      Como para ir “facendo boca”, na liña de que “non hai experiencia espiritual sen a complicidade do corpo”, adxunto unha reflexión do poeta J. A. Valente, no canto da festa da palabra e do misticismo: “la encarnación redime al Dios de su corporalidad no realizada y al cuerpo de los límites de la pura corporalidad”.
      E a que vén isto? Non o sei, pero coido que, se aínda non o fixeches, non deixes de ler a Valente, querido amigo, tanto a poesia coma os ensaios. Quedarás contento e mesmo agradecido.
      Reitero as grazas. Saúde e unha forte aperta.

  3. “A morte é o retorno á orixe, onde salvarse”.
    “O fillo é a ofrenda recibida, non o sacrificio…”

    E cando te rouban de sopetón esa ofrenda recibida, a que quer morrer é a nai en lugar do fillo, pero non te deixan escoller.
    Querido Fidel, citas a Schopenhauer na tua novela “Á sombra da cinza” ( da cal son tamén túas, as duas frases anteriores ) facendo alusión a este valle de lágrimas de esta maneira: “A vida mesma é un mar cheo de baixíos e remuíños…”
    Pero eses remuíños ninguén pode con eles, e en lugar de querer mor-ar, unha nai, desexa mor-rer. Pero como dixen antes, non se pode escoller.

    Un tema pElIAgUdo o de oxe, pero O AZAR TRAZAO.

    Castos biquiños, Fidel.

    1. Si que é un tema duro e peliagudo (incluídas as cinco vocais), miña querida e atenta Magdalena, mais aí anda nas vidas de tantas nais e tantos pais, que non saben onde acudir para aliviar a súa dor.
      Cando un fillo perde os pais dicimos que queda orfo. Por iso se crearon os orfanatos, pero -esta é a pregunta- onde están os orfanatos para os pais que perden os seus fillos?
      Un tema, como ti dis, trazado polo azar, por un golpe de (mala) sorte que non atende a prácticas nin a resultados matemáticos combinatorios. Ese azar ao que se refire o poeta Mallarmé -que tan ben coñece o noso amigo Eme Cartea-, no verso que di: “Un golpe de dados xamais abolirá o azar”.
      Saúdos cariñosos e o meu agradecemento polas túas verbas e citas.

Deixa unha resposta

O teu enderezo electrónico non se publicará Os campos obrigatorios están marcados con *