Manuel Fernández Blanco. O meu amigo Fidel Vidal envioume hai algún tempo, por correo electrónico, esta novela. Lina dun tirón, prendeume e sorprendeume. Pensei: isto é literatura. Non o penso sempre que leo unha novela. Agora, xa publicada, volvina a ler para esta presentación. É literatura do real, por iso ten momentos inquietantes. A única literatura que me interesa é a que atravesa os semblantes. Moita literatura, tida por boa, non deixa de participar do estilo pastoral, dun estilo pastoral laico. A novela ten dous apartados que recollen o diálogo interior de Amador e de Marta. Eles dous non tan felizmente casados.
O monólogo de Amador, casado máis co seu pensamento que con Marta, está gobernado polo odio e a culpa. O monólogo de Marta está gobernado polo amor e a culpa. Culpa, no caso de Marta, pola sospeita da insuficiencia do seu amor pola filla morta.
Amador, pola súa parte, está preso do odio ao pai. Soña coa fazaña de darlle morte, para logo dedicarse aos desvalidos, é dicir, a si mesmo. Pero tamén matina na posibilidade do acto definitivo, o único acto totalmente logrado -todos os demais son actos falidos-. Matina co suicidio.
Amador vívese como un exiliado da súa propia familia. Familia composta pola nai vilega e dedicada, pero histérica, o pai brutal, e oito fillos, todos varóns. Ese pai primitivo e luxurioso é co que a nai baila tódalas noites baixo a mirada aterrada dos fillos.
Amador non é forte, non ten os atributos dun Mosqueira, como o seu pai e os seus irmáns, polo que se vive cun menos de virilidade. O seu nacemento é un pecado. Amador vive dende a súa nenez no momento adiantado de facerse forte e matar ao pai. Na espera dese momento, el mesmo está mortificado e a morte pasa a ser o amo do seu pensamento. A morte lle retorna nos temores hipocondríacos. E vai continuamente aos médicos, aos que inxuria por non certificalo como enfermo.
Amador odia e admira ao pai ao mesmo tempo. O seu pai é un amo do goce por iso Fidel Vidal lle fai dicir a Amador: “Odio a meu pai pero non quero renunciar ao seu modelo”.
Fidel consegue reflectir o diálogo interior de Amador en páxinas dunha gran beleza literaria. Temos un dos mellores exemplos no capítulo doce (do apartado dedicado a Amador) onde se entrega a unha sorte de asociación libre, no borde do sentido. É cando fala do seu padriño (o pai ideal) fronte ao pai real (o pai do goce). Pero ese pai omnipotente e terrible tiña medo, era un covarde, tiña medo a conducir, tiña unha fobia. O momento no que Amador descobre isto, é un momento de destitución, de caída, tamén do propio suxeito. O curmán Roi, un sen pai, ocupará un lugar de pai ideal tamén. Un pai fornecedor de ideoloxía, de identificacións, e que, avalando a súa escrita dun pequeno ensaio sobre Hamlet, sobre a soidade de Hamlet, promóveo como autor.
Non é casual, ao meu entender, a referencia a Hamlet. Hamlet úsase de cotío como exemplo da neurose obsesiva, a neurose tipicamente masculina. A parte dedicada a Amador de Un asasino felizmente casado, pode ser un perfecto exemplo do funcionamento do pensamento obsesivo. Fidel faille pensar a Amador: “Paso a vida só, só, só”. Pensa que máis só que Manuel Antonio, sobre o que Fidel Vidal publicou un ensaio. Polo menos Manuel Antonio, pensa Amador, “contaba co mar, co barco, e coa noite”. El con nada, coa pura soidade, co baleiro.
O Pai brutal ríase dos debuxos, dos relatos, e dos poemas de Amador, que facía equivaler a pouca virilidade. Pero, o pai do terror, agacha no pensamento de Amador o goce inconfesable da nai. Cando Amador renuncia a Berta (noiva oficial, bo partido, e aceptada polos pais) para comprometerse con Marta, a nai expresa unha frase inesquecible para Amador: “Acábase querendo a un can”. Amador pensa: “Falaba por ela”. Aporta aquí Fidel con mestría que o autenticamente traumático para Amador tal vez non era a brutalidade do pai, senón o feito de que a doncela fina, vilega, de boa familia, gozara co bruto fornicador. Na nai de Amador, pesaba máis a muller (que goza dun can) que a nai.
Un obsesivo xenial, este Amador, que acaba facendo da noiva oficial a amante luxuriosa a que, na liña obsesiva de cagalo todo, despois de encamarse con ela, xa casado, confésalle o seu temor a que o contaxie da sida, dada a súa promiscuidade. Así, a culpa pola infidelidade, esixe o castigo mortal. Pero a culpa é amiga da repetición e sigue fornicando con ela. Realiza así a dupla de todo obsesivo que se preza: unha muller idealizada, para o amor, e outra degradada para o goce sexual.
A morte para Amador é o obxecto do seu pensamento. É o amo do seu pensamento. A morte non o alcanza no real como aos seus irmáns (todos fillos do seu pai, respondendo ao seu modelo), que van morrendo, por suicidio, un trás outro. Todos eles entregados ao goce do pai que sorría e gozaba golpeando os pitos, contra o canto da mesa, para matalos. Todos, querendo identificarse ao pai, identificáronse en realidade ao seu obxecto de goce. Realizáronse como os pitos do pai, entregados a seren obxecto dese goce escuro. A Amador ser a excepción, querer matar o pai por non poder ser como el, salvoulle a vida. Converteu a morte, non nun acto, senón nunha obsesión. A morte, o asasinato do pai e a propia morte, ficou só como obxecto do seu pensamento.
Ao contrario que os seus irmáns, non ofreceu a súa morte no altar do sacrificio para o goce do Outro, do pai. Amador fai da morte, no seu pensamento, o castigo polo seu propio goce culpable. Nunha frase xenial, Fidel faille dicir a Amador: “Desfacerme do meu pai, liquidar esa forza dominadora e intolerante, pódese converter para min nunha auténtica amputación”. Este é o drama do obsesivo, que non pode desfacerse do outro sen aniquilarse el mesmo, porque el é o outro, e o outro é el.
O Amador covarde, de noviño, dille o pai que, como era carniceiro, por aí dicían que era un asasino e que el era “o fillo do asasino”. O pai, cun sorriso, e mirando de esguello a nai de Amador, contestoulle: “Un asasino felizmente casado”.
Un asasino que presume de selo e ademais presume do seu goce coa nai e con outras mulleres. Un amo do goce, fronte o asasino fracasado e ao fornicador clandestino e vergoñento de Amador. O neurótico é un perverso fracasado. Conviríalle escoitar a Amador, ao estilo da proclama sadiana: un esforzo máis para chegar a ser un asasino felizmente casado.
Todo este prodixio de pensamento pechado sobre si mesmo ten a súa cume co pai de corpo presente. Momento que Fidel retoma ao final do apartado dedicado a Amador. “Agora tocan mortes. O próximo en caer serei eu. Nesas andamos, e meu pai de corpo presente”. E, a continuación, a última frase de Amador: “E a miña querida e adorada filla Paula?”
Amador, da morte real e traumática, só nos da unha liña.
A morte negada, que en Amador redúcese a unha liña, ocupa todo o pensamento da súa muller á que Fidel dedica o segundo apartado da novela.
Marta di que para Amador a morte da filla é un tema tabú. Para ela é un tema eternamente actual, algo que non pode pasar ao pasado. Ese é precisamente o tempo do trauma: un eterno presente.
Marta quere falar cun Amador calado e ausente que non abre a boca. A muller, é muller, necesita dialogar, precisa ao outro, pero a Amador bástalle o autoerotismo do seu pensamento. Pasan horas un ao lado do outro sen falar. Marta pasara, no pasado, pola mala relación coa súa nai, tan feminina, que compensou cos coidados que lle procurou na súa enfermidade mortal (un cancro cerebral que provocoulle unha afasia).
A experiencia da morte da filla a reconcilia co seu ser de muller, cando ela, de nena, quería ser un neno como o seu irmán, e un home como o seu pai.
Confrontada a perda máis dolorosa (a dun fillo) a soidade convértese no seu partenaire esencial, ante un Amador ausente no sofá, ausente como en realidade estivo sempre. Marta pensa que “ausente” é a verba que mellor lle cae. Pero Amador está ausente pensando no seu pai de corpo presente. Mentres, Marta pensa e repasa a súa vida coa súa filla, na procura das súas culpas. Culpas que puideran ter que ver coa enfermidade da súa filla. Fronte ao sen sentido, a culpa fornece dun posible sentido a expensas do suxeito. Se é culpable, é que a historia podería ter sido diferente.
Cara o final Fidel aporta un apunte luminoso cando lle fai dicir a Marta: “Máis á súa morte fáltalle sentido. A vida carece de sentido. Se a vida non ten sentido, como non vai carecer de sentido a morte desa vida sen sentido?”
É verdade a vida non ten sentido e os neuróticos, todos nós, sufrimos porque consideramos que debe telo. Facemos de darlle sentido a vida un deber, unha obriga. Como parvos dicimos: “Non se pode pasar por aquí sen máis”. E ¿porqué non? Sobre todo porque o sentido ven do Outro que tentamos facer consistente a toda costa, así sexa -como os irmáns de Amador- identificándonos aos pitos mortos.
Se a vida non ten sentido, a morte moito menos. Lacan dicía que a morte é insignificante. É insignificante porque non se pode significar. A morte, e moito máis a morte propia, e irrepresentable. A morte é insensata, está fora do sentido. A morte é sen o Outro, ninguén morre acompañado.
Este oco, este baleiro de sentido, só podemos bordealo. Esa é a finalidade dos ritos funerarios: rodear con palabras rituais o baleiro da ausencia absoluta de sentido. Están os ritos, pero tamén a filosofía e a literatura.
Para min, a novela de Fidel Vidal ten como eixo central a morte. É unha reflexión sobre a morte e, especialmente, sobre a vivencia neurótica (masculina e feminina) sobre a morte. Desde o meu punto de vista, é unha reflexión sen velos, que nos aproxima ao real indicible. Ese é o seu mérito, ademais da súa beleza literaria.
Felicidades Fidel por entregarnos esta gran novela.