X. Ricardo Losada. Xa teño comentado neste mesmo Café que a primeira vez que visitei a exposición Castelao maxistral non puiden contemplala con ecuanimidade e rigor porque, no medio dun grupo organizado de visitantes, deixeime dominar por un lexítimo e fermoso orgullo de ser rianxeiro como Castelao. Por iso, a segunda visita fíxena só. E esta vez si puiden imbuírme do espírito que a exposición trata de transmitir. O amor de Castelao pola humanidade a través das peculiaridades culturais, políticas e históricas da súa propia nación. O seu cadro A derradeira lección do mestre, eixo central da exposición, é un claro exemplo dese espírito. A morte do membro do Partido Galeguista Alexandre Bóveda a mans do réxime franquista é unha denuncia da represión fanática e xenocida de calquera totalitarismo contra a liberdade de expresión e conciencia, e un cadro que debese servir para recordarnos, sobre todo en tempos coma este, o custe que ten baixar a garda ante ese tipo de comportamentos.

      Cando saín da exposición, tocado tanto polo meu emotivo espírito rianxeiro como polo racional espírito humanístico que toda boa exposición debe provocar, fiquei sentado nun dos bancos da Cidade da Cultura pensando que dirían os grandes autores rianxeiros sobre eses estudantes que de forma recorrente saen nas noticias tratando de impedir que políticos de ideas contrarias ás súas poidan dar na universidade unha conferencia, estudantes que, en moitos casos, non só reivindican este fermoso cadro de Castelao, senón que mesmo se emocionan ao velo. Non teño ningunha dúbida de que Faustino Rey Romero, polo seu franciscanismo (mesmo lle parecería mal que non deixasen conferenciar a un burro, un sapo ou unha rosa), os criticaría. O mesmo faría Rafael Dieste pois, como moi ben di Luís Rei Núñez, na súa recente biografía, aprendeu con el “o aborrecemento por todas as tiranías, especialmente polas que invocan o sacrosanto servizo á clase obreira e logo perseguen a disidencia (tamén obreira) e teñen cárceres cheos de presos de conciencia (en boa proporción, igualmente, obreiros)”. Teño as miñas dúbidas sobre a postura do Manuel Antonio que escribiu o manifesto Máis alá ou defendeu en privado a violencia, e esas dúbidas dirían pouco, ao meu entender, sobre a súa moralidade se non fose, como creo ter demostrado na biografía que escribín sobre el, que obedecían máis a cuestións psicolóxicas que a cuestións políticas ou morais.

     E que diría o implicado? Non teño ningunha dúbida de que os herdeiros políticos de Castelao son os nacionalistas. Pero tampouco de que os herdeiros éticos son todos os seres humanos e que, para el, a ética estaba por riba da política. Todos dentro ou todos fóra, dixo, pero non metade e metade; unha frase que, se a dixese en sentido político partidista, converteríao nun político totalitario, algo que, desde logo, non era. Eses dous nenos do cadro non choran un mestre nacionalista asasinado pola barbarie totalitaria. Choran un ser humano asasinado pola barbarie totalitaria. Por iso, aínda que comprendo, mesmo animo, a que se reivindique a súa figura política partidista, creo que é máis urxente ca nunca que se reivindique antes, e con máis vigor, a súa enorme figura ética. Podo dubidar sobre que sería mellor para os galegos, vivir nun país independente, nunha España confederal ou nunha España federal. Pero non teño ningunha dúbida de que Castelao rexeitaría, como o mestre do cadro, calquera deses sistemas políticos se non impuña como condición ineludible de cidadanía ser humano antes que galego.