Liquidación emocional e esperanzas marcianas

madre-e-hijoIgnacio Castro Rey. Unha emoción é “un estado afectivo intenso que aparece de forma súbita e que vai acompañado de cambios condutuais, fisiolóxicos e hormonais pasaxeiros”. Podemos dicir que as emocións e os sentimentos son equiparables, aínda que algúns estudosos definen estes últimos como estados anímicos menos intensos e cunha duración a longo prazo. Pero non, tal como está de arrefriado o patio das nosas relacións –nothing persoal!-, a ira, o terror, o pranto ou o amor son á vez exemplos anómalos, de emoción e de sentimento, na planicie da nosa bendita inmanencia social.

“Por diante a emoción; por detrás a intelixencia, coxeando” é unha afirmación de Nietzsche que pensadores moi distintos, de Unamuno a Wittgenstein, poderían subscribir. Sentimentos e emocións son hoxe equivalentes no efecto de perturbación que teñen no plano intelectual, desequilibrando o control que sempre pretende unha cabeza e que hoxe, coa penetración neuronal da macroeconomía, elevouse a estratexia global do Eu. As emocións, os sentimentos pódennos arrastrar. Por iso é polo que, aínda que sexamos “sentimentais” de carácter, tomemos distancias e tentemos controlarnos; polo menos finxir, mantendo baixo control as emocións. Por dicilo do todo, este control do persoal chega ao extremo de que hoxe temos proscrito a mirada. Mírase en Marrocos ou en Colombia; non en EEUU ou Francia, onde só se recoñece, máis ou menos militarmente, o xa tipificado.

Emoción é aquilo que xorde, á marxe de calquera estratexia escénica. “Chorei de principio a fin”, recoñece Nick Cave da primeira vez que viu Nai e fillo. Corazón e cabeza son dous polos distintos da vida humana: o que sentimos e o que pensamos, a calor das emocións e a frialdade cerebral. Poderíase dicir que as emocións teñen unha alma propia, pois xorden á marxe da economía do conceptual. “O corazón ten razóns que a razón non entende”, dicía Pascal.

Autores como Rousseau ou Nietzsche, tan diferentes entre si, entenderon as emocións como o máis característico da especie humana, máis mesmo que o que se entende por racionalidade. É certo que as emocións fortes pódennos bloquear: o amor, a cólera, o medo… poden chegar a ser cegos, obstaculizando a mínima distancia e frialdade que necesita a cabeza. Con todo, tamén é certo que pensamos unicamente o que nos afecta, o que antes sentimos. Só “dá que pensar” o que nos altera, aínda que sexa levemente. Unha reflexión ocorre por mor dun pequeno impacto primario que toca a nosa pel ou os nosos nervios. Sobre o que nos deixa indiferentes non se pensa nada.

imagesSe apenas temos emocións pensaremos dun modo técnico, profesional ou especializado, non de maneira persoal. As emocións son as que impulsan a intelixencia. Ao buscar na biografía dalgunha persoa que admiramos, pois revolucionou o campo da música ou a física cuántica, é difícil que non achemos na súa vida trazos patolóxicos de vivencias que, cos seus ecos de tormento, non atoparemos noutras vidas. É case imposible que en alguén que admiramos porque logrou algo verdadeiramente novo a súa biografía sexa plana e a súa potencia creativa proveña soamente dunha excelente formación profesional. Sen ir máis lonxe, podemos atopar dramas parecidos -case inconfesables- nas biografías de Marilyn, Kurt Cobain, Rosalía de Castro ou Amy Winehouse. A intelixencia brota do chan dos sentimentos, para resolver traumas que xurdiron coa mesma urxencia da fame. Sen ese adestramento no traumático, a mellor intelixencia herdada dórmese.

Diversos filósofos e psicólogos suxeriron que son as deformacións da vida, non os “cursos de formación”, os que nos ensinan e fannos máis intelixentes. Ata no coñecido -e hoxe esquecido- discurso de Steve Jobs en Stanford nótase esa cadea fundacional de “accidentes” que o forman. Se non se fala de cursos de deformación é debido á tradición puritana imposta polo Norte e a que, rotundamente, o accidente emotivo non é algo que poidamos planificar. Os traumas ocorren, de forma inesperada. Fóra do cinema e a televisión, do parque de atraccións e algúns escenarios deseñados, non hai emocións programadas nin accidentes a petición.

Seguimos intuíndo que o inesperado das emocións é o motor e a materia prima da intelixencia. Na literatura rusa, por exemplo, todos os trazos de intelixencia -ás veces demoníaca- están asociados a sentimentos: os heroes de Chéjov -que revolucionou o teatro británico e estadounidense do século XX- e Dostoievski arroiban, palidecen, encolerízanse ou tatexan case en cada páxina. Se non sentimos de cando en vez medo, carraxe, vergoña ou afecto, que tipo de intelixencia podemos ter, que podemos pensar que non estea xa pensado? A vida de Kurt Gödel indica que o seu xenio matemático provén en boa medida do seu illamento, da súa rareza sexual e a súa timidez adolescente.

Emociones-en-la-Era-DigitalNinguén di que haxa que ser infeliz ou raro para ser xenial. Ademais, non é obrigatorio ser xenial. Só debemos admitir que a intelixencia non nace de ler bos libros ou seguir másteres de alto nivel. Moi lonxe da mitoloxía democrática, a intelixencia de Lispector ou Borges adéstrase en algo parecido á tensión de sobrevivir nun bosque. Os xenios que lle dan forma á nosa descoñecida raíz común teñen na angustia o seu ximnasio.

Está na sabedoría popular a idea de que cando máis baixa o corazón, máis ten que subir a cabeza, armarse e fortalecerse. E isto por unha cuestión de pura supervivencia. Con frecuencia, un “intelectual” -soamente un bo lector- éo porque tivo que organizar cousas que sentiu e o atravesaron. Ex abundantia cordis, vos logoritur (Mt 12, 33): O que desborda o corazón é o que chega á lingua, á cabeza e á razón. Esta aliméntase, dicía Unamuno, dunha necesidade vital de relacionar as irracionalidades que vivimos. Se estas non existen, que imos pensar? Só teremos opinións, que custan pouco e non cambian nada.

Pola contra, se as emocións ocorren e non lles damos forma co pensamento pronto ameazarán con desequilibrarnos. Non é quizais tan extravagante, entón, o parentesco que intuímos entre o xenio -sexa en ciencia, en pintura ou en música- e a “rareza” persoal. Wittgenstein, Lorca ou Einstein son só casos típicos.

Se isto é así, é posible que a intelixencia estea hoxe ameazada por unha sociedade obsesionada coa seguridade e o benestar. Por iso buscamos “vida intelixente” ao lonxe sideral? Coa nosa retirada ao confort e á cobertura serial, buscamos fuxir do irregular, do relevo traumático de vivir. Neste sentido, buscamos tamén unha anestesia dos sentimentos. Hoxe sentir é o máis difícil, lémbranos Sokurov. Non é estraño que novas formas de violencia, clandestinas e espectaculares, rexurdan baixo nós para compensar unha seguridade tamén aberrante. Tras a corrección á que nos obriga a sociedade, o animal sensitivo que somos intúe que a intelixencia é un músculo que hai que adestrar en algo que aínda poida golpearnos. Talvez por esta razón buscamos nas pantallas as emocións, ás veces delituosas, que xa non atopamos nas nosas vidas reguladas e ameazadas por un aburrimento mórbido.

Deixa unha resposta

O teu enderezo electrónico non se publicará Os campos obrigatorios están marcados con *