Gonzalo Trasbach. Arestora, a cento corenta anos de distancia da data do seu nacemento, podemos dicir que James Joyce é a Irlanda como Dante a Italia e William Shakespeare a Inglaterra, e como Cervantes é a España. Jim, como lle chamaba seu irmán Stanislau, adicou a súa complicada vida a inventar e a engordar un Dublín imaxinario, poboado de pontes, de rúas, de bares, de pubs, de vivos e de mortos. Pero tamén de músicos, borrachos, putas e puteiros. Mais ao mesmo tempo de xentes que se queren e se odian, que se ignoran ou que se saúdan cando se atopan en calquera sitio do espazo urbano que se estende a ambos lados do Liffey. En realidade, a obra de Joyce é coma o sucederse das estacións, dos días, do limo das horas: é sen dúbida circular. Arrinca coas epifanías, continúa despois cos episodios autobiográficos, aos que lles seguen uns contos e relatos, e, como pórtico dos seus portentosos Ulises e Finnengans Wake, unha fermosísima carta de amor, un amor non consumado cunha moza alumna de inglés, Giacomo Joyce.

Os personaxes que vagan polas follas dos seus libros son xente que coñeceu ou da que escoitou falar, ou da que tiña oído mencionar a seu pai, un crápula ao que nunca deixou de querer, pese a que pasou un montón de anos sen miralo. Tamén están nas súas obras as cousas que lles pasaron a todas esas persoas, e el cre que lles ocorreron para que el as puidese escribir. Mesmo pensaba que os que se tiñan portado mal con el e pensaba sinalalos na súa escrita, o que realmente facía era inmortalizalos, como foi o caso de Oliver St. John Gogarty, o gordecho  Buck Mulligan, antagonista no Ulises.

Dublín é certamente o protagonista central das súas grandes obras. A cidade concibida coma un escenario de mulleres e homes, de formas de sentir, de maneiras de ser, caracteres que hoxe en día xa non existen. James Joyce viviu vinte e dous anos na capital do seu país, para logo dedicarse outros trinta anos máis a recreala desde o seu exilio voluntario (é necesario partir, para non saír da casa). Algúns teñen dito e escrito cousas terribles sobre o errante escritor irlandés. Despois da súa morte, o seu irmán Stanislau comparará a obra do máis vello dos seus moitos irmáns coa cabeza cortada da Medusa, cuxa mirada <é horrible na súa fealdade e nudez, pero xa non converte en pedra o corazón>.

A meirande parte deste curto comentario está entresacado do libro Cuentos e prosas breves, de JJ, unha fabulosa xoia de obxecto-libro, de cuxa tradución se encargou Diego Garrido (Madrid, 1997) para o selo Páginas de la espuma, e conta cun sobresaínte deseño ideado polo seu irmán Arturo Garrido, autor ademais da composición das fotos coas que se pecha este volume de pastas duras e consistentes.

Neste libro de más de cincocentas follas, Diego Garrido subscribe uns brillantes comentarios introdutorios de cada unha das seccións, que resultan esclarecedores do proceso creador e a experiencia vital do autor de Dublín. Ademais, ao remate de cada sección figura unha colección de notas aclaratorias sobre certos aspectos ou feitos históricos que posiblemente o lector descoñecese o non entendese no texto orixinal. Era realmente o noso autor un home de clase media, tal coma o cualificou un xornalista galego afincado en Madrid? Como se lle pode atribuír iso ao fillo máis vello dunha familia moi numerosa, cun pai alcoholizado que gastaba sen ton nin son os poucos cartos que gañaba, unha familia que estaba cambiando de casa cada dous por tres por non pagar o aluguer? Hai que ter mala baba para identificar a un home cunha clase que non creo existise na Irlanda de principios do século pasado, onde máis  ben a maioría da poboación pasaba bastante fame!

Nun dos seus comentarios introdutorios da cada sección, Garrido, pese á súa curta idade, ofrece unha máis que interesante versión do ilexíbel Finnegans Wake, e faino cunhas cantas pinceladas, coma un grande pintor. En resumo vén dicir isto: <As seiscentas  páxinas do libro narran a sinxela noite dun día calquera dunha familia, a de Harold Chimpden Earwicker, e que no camiño se viu pervertido por un mundo ilimitado de fantasías, soños, pesadelos>. O libro foi publicado o 4 de maio de 1939, a catro meses da invasión de Polonia polas tropas do exército alemán. E será a súa última obra. James considerábaa a mellor de todas. E se o Ulises era o “libro do día”, Finnegans era o da “noite”.

Máis có valor do experimental, Diego Garrido di que a súa obra tivo e ten o valor do humano e o eterno. O Joyce home tivo o defecto da vaidade. Quixo que o admirasen. Mais o que conseguiu de todos nós é outra cousa, distinta e mellor cá nosa admiración: a nosa amizade. Pois é raro que un <home tan antipático, tan ateigado de fobias e filias logre que ao final o queiramos coma un amigo>. Si.