Carlos Mosteiro. Cando se fala dalgún libro, sobre todo dalgún autor, que está moi nas alturas, niso que chamamos alta literatura, a un atácao un sentimento de pudor, un medo a que se nos interprete mal. Descubrir algúns autores que xa están descubertos pode parecer pretensioso, ou cando menos candoroso. Certamente, decatarse da evidencia non ten moito mérito. Se falo de Juan Carlos Onetti e digo que é un grande autor, e que “El astillero” é un libro extraordinario, non descubro a pólvora. Xa todos saben quen é Onetti e a pólvora xa leva anos descuberta. Así que o que escribo aquí non é o descubrimento de Onetti, é a mirada dun lector tardío.

      Non é dende logo un escritor recomendable para saír dunha depresión. Todo o contrario, é un autor para meterse nela, para afondar no pesimismo, mesmo para regodearse nel. A Larsen, o protagonista, collémolo xa de regreso a Santa María (tan mítica ou máis que Macondo pero con menos prensa), case vello, sobrevivente a moitas derrotas, que vén para se agarrar ao último asideiro, ao último cravo, a xerencia dun estaleiro ruinoso e case espectral, perfecta metáfora da vida e do seu sensentido.

      Inda que a publicación de El astillero (1.961) precede á de Juntacadáveres (1964), a biografía de Larsen percorre un camiño inverso. Na segunda cúmprense os seus “cen días históricos”, o do soño da súa vida, a instalación do prostíbulo perfecto. Na segunda volve do desterro imposto polo gobernador, para recompoñer a pretensión imposible dunha existencia nova, apenas un chanzo máis para a fuga infinita. En realidade é unha carreira inútil, que só atopa reparación na morte. En palabras do propio autor,  El astillero… “es como un día de lluvia en que me traen un abrigo empapado para ponérmelo”. Todo na novela fala da ruína do absurdo, da insignificancia, da pouquidade de todo acto, da súa inutilidade. O único que queda por facer é precisamente iso: calquera cousa, facer unha cousa detrás da outra, sen interese, sen sentido. Unha cousa e outra cousa, sen que importe que saia ben ou mal, sen que nos importe que queren dicir. Todos son seres ruinosos, desmoronados, condenados ao baleiro, que van sumando xestos sen sentido, labores sen finalidade, para encher o seu tempo de actos que sumados nos falan da “nada” e da desesperanza.

A lectura de El astillero non vos vai sacar da depresión, pero abofé que lle dará sentido metafísico e explicativo, que, se non lle pon remedio, polo menos o encherá de literatura da grande, da de verdade.