Román Arén. Manuel Machado Ruiz (1874-1947) foi un dos intelectuais españois máis importantes do bando franquista, ben é verdade que o seu non era a loita ideolóxica. Gran poeta parnasiano e simbolista, autor de libros poéticos como El mal poema, Cante Honde, Ars Moriendi, Phoenis e Horas de oro, foi tamén crítico e dramaturgo en colaboración co seu irmán Antonio. En 1940 a Falanxe editoulle en Barcelona Poesía. Opera Omnia Lyrica, que eran con omisións, case unhas Poesías completas. No volume a presenza de Galicia non é pequena, pois contén “Sinfonía Gallega”, “Santiago de Compostela”, “La canción del invierno”, dedicada ao poeta galego Javier Valcerce, “A Concepción Arenal”, “En el primer libro de Virgilio Novoa Gil”, poeta galego da Xeración do 36, e “Francisco Franco”, ademais de “A Sofía Lustoslawska (Sofía Casanova), soneto moi modernista e “Sonata Gallega”, adicada á Alborada de Pascual Veiga, inzada de galeguismos.
Manuel Machado vivirá en Galicia unhas poucas semanas a fins de 1913, destinado na universidade de Compostela como bibliotecario. Seu pai, Antonio Machado Álvarez, o famoso folclorista “Demófilo” nacera na cidade en 1846, onde seu avó era catedrático de Física. Reproduzo “Santiago de Compostela”:
Oh, la pobre alegría/de un sol de lata y una niebla fría,/que el verdinegro robledal esponja!/¡Oh, la melancolía/de un corazón de monja/tras el muro de negra sillería!/¡Oh, la vaca, que pace/y al verde eterno la testuz inclina!…/¡El cohete, que en llanto se deshace/en el aire mojado, mientras hace/a la charanga popular sordina/la huata de la tépida neblina!/¡Oh, callejas sonoras,/por donde el agua eternamente corre!…./¡Y el caer de las horas/de la lenta campana de la torre,/quedándose en el aire, soñadoras,/en estas tardes blancas como auroras!/¡Oh, Quintana de Muertos;/oh, palacio/de Gelmírez; oh piedra suntuaria,/lujosa piedra, piedra igual y varia,/matizada del gris hasta el topacio!/¡Oh, gárgola mingente en el espacio/con la ruda impudicia milenaria!/¡Oh, musgo; oh, jaramago; oh, parietaria/-yedra a la piedra-; bajo el sol reacio!/¡Oh, Pórtico divino de la Gloria;/Oh, peregrinaciones; Oh, la estela/de lacras y dolores; oh, memoria/del Apóstol Sant Yago!…¡Oh, centinela/de la fe yerta y la olvidada Historia!/¡Oh, saudades; oh, muerte; oh, Compostela!