Alberto Piñeiro. Co sol mergullándose no horizonte, cruzamos de novo a “raia” e regresamos ao hotel. Ceamos algo das sobras do mediodía e prendemos o felizmente activo aire acondicionado mentres organizamos a ruta da xornada seguinte: levantariámonos tarde, entendendo por tarde non máis alá das oito da mañá, almorzariamos co amigo Silverio, co que entrariamos na Casa dos Cristais e na catedral, dous dos puntos de inexcusable visita en Santa Elena de Uairén, encheriamos o depósito do Chevrolet e colleriamos axiña o camiño de regreso, para atravesar Las Claritas antes da noite. Feito o programa fomos durmir. E abofé que durmimos ben, a pesar dos ronquidos de Teodoro.

De todo canto puidemos contemplar na Casa dos Cristais o que máis me sorprendeu foi o eclecticismo na disposición dos obxectos nas vitrinas, onde fósiles prehistóricos comparten espazo con fragmentos de cuarzo non traballados, pedras talladas e puntas de frecha indíxenas, tanto actuais como primitivas, no que podería ser un bo atrezzo para unha actualización de One Million Years B.C., o filme de 1966 dirixido por Don Chaffey e protagonizado pola inesquecible Raquel Welch. Outra das curiosidades do lugar é que non se trata dun museo ao uso, senón dunha vivenda particular na que os habitantes cumpren o rol de guías turísticos, amosando aos visitantes, habitación por habitación, toda a colección de cuarzos e obxectos manufacturados que posúen, dos que unha grande porcentaxe teñen á venda, excluíndose de tal condición as lanzas, frechas, arcos e zarabatanas que penden dos cáncamos enfaixados en arañeiras, nas paredes do salón, da cociña e do corredor.

Así que demos percorrido na súa totalidade a exposición e mercado algúns souvenirs, saímos con anovados azos, cecais a causa da enerxía espiritual que dicían os donos desprendía o cuarzo, da Casa dos Cristais para, tras un paseo fugaz polo interior da catedral e unha moito máis dilatada espera na cola da bomba ou gasolineira, emprender o regreso á Ítaca de Valle de la Pascua, pois ben pensabamos que aquel retorno podería converterse nunha odisea, a pouco que as cousas non se desen ou se torcesen un chisco.

A última lembranza que gardo de Santa Elena é a visión da enorme representación inacabada da Virxe que recibe os visitantes, creada con trazos indíxenas no rostro e na indumentaria, que nos despediu dende a marxe esquerda da estrada ao saír da cidade. E quixen pensar que ese monumento inconcluso era un paradigma da colonización naquelas terras aínda salvaxes por parte da Igrexa Católica, que non foi quen de borrar plenamente a presenza da espiritualidade indíxena por máis que tentou vestila de cristiandade, con varnices e asimilacións que en tantos outros lugares si resultaron de todo exitosos, tal como ocorreu hai varios séculos no Campo dos Outeiriños, onde arestora se ergue a ermida de San Ramón.

E así foi como chegaba á súa fin a miña viaxe pola meseta dos pemóns, non sen antes mercar no campamento de Kawi Merú un colar e un colgante que os nativos gravaron para a miña muller, ao tempo que me explicaban que o nome Kawi significa “árbore de madeira vermella”, e que ese é o motivo de que as laxes vistan de tal cor nas piscinas naturais que forma o río, que, de non ser polas condicións polícroma e lisa ata o esvaradizo das súas pedras, atoparían parangón nas piscinas dos ríos Pedras ou Lérez, na Terra dos Praestamarci.

Despois de Kawi Merú só paramos na única estación de combustible que hai entre Santa Elena de Uairén e Las Claritas. Alí, espetado nunha columna de madeira dun posto de artesanía indíxena, vin un cartaz no que, mentres o operario enchía o tanque de gasolina, lin o texto dunha petición de sinaturas:

“¿Está usted de acuerdo con que nuestro parque nacional se llame Parque Nacional Auka? Porque kanaima significa demonio, espíritu malo, y auka significa luz inaccesible. Y que el término auka se prohíba para fines políticos, porque se trata de un término espiritual universal.”

E asinei. Non porque o nome me parecese máis axeitado, que para min a única terra luminosa a tal extremo é a que habitan as persoas ás que amo, senón porque o pedían os indios. E se unha cousa aprendín da xente que vive naquelas terras inhóspitas, máis aptas para a vida salvaxe que para o desenvolvemento da agricultura ou da gandeiría, é que é máis o que eles teñen que ensinarnos ca o que teñen que aprender de nós. Ou acaso moitos dos lectores desta humilde crónica ven máis felicidade nos ollos dos seus fillos mergullados en xogos electrónicos que na escena dunha ducia de cativos nadando nas pozas que forman os ríos que baixan dos tepuis, co pano de fondo dunha impresionante fervenza ou dunha piscina natural pintada pola natureza? Ou será que o albanel que retella o tellado dunha casa ou dunha mansión allea o fai con máis ledicia que un indíxena que cubre con follas de palma o seu fogar? Ou é que a muller que atopa o supermercado sempre aberto nas ribeiras do paraíso, en prados infinitos e en fragas enmeigadas contará con menos subministros que a que merca en grandes superficies produtos artificiais e sospeitos? E que me din dos maiores? Preferirán a soidade invisible dunha residencia a xogaren cos seus netos con arcos, frechas e zarabatanas nun claro do bosque, antes de veren á tardiña como o sol se pón tras o horizonte dun tepui? Eu diría que non, pero como sobre gustos hai xa demasiado escrito, remato aquí, sen máis demora, a miña narración do vivido nun dos lugares máis fascinantes que teño visitado, a Gran Sabana de Venezuela.