Rosalía, Curros e Juan Ramón Jiménez

rosaliafollasnovasFidel Vidal. Unha nova de prensa de hai uns días anunciaba a tradución de Follas Novas ao inglés pola poeta canadense Eirín Moure. A publicación en inglés de New Leaves, segundo o secretario xeral de Cultura da Xunta, nace co obxecto de contribuír a “afianzar e a espallar aínda máis a obra rosaliana no contexto internacional”. O que me deu en recordar o pouco coñecida e espallada que a obra de Rosalía de Castro se atopa en España. E lembreime de Juan Ramón Jiménez e de García Lorca, que lían, traducían e mesmo escribiron poemas en galego. Así que, xa non digo predicaran, senón tomaran exemplo moitos dos nosos concidadáns.

Ao respecto veñen a conto algunhas das consideracións tiradas do libro El Modernismo, apuntes de curso (1953), (Visor Libros, 1999), de Juan Ramón Jiménez. O seu editor, Jorge Urrutia, traballou sobre o xa publicado por Aguilar en México en 1962 e que Ricardo Gullón recollera dos apuntamentos de Zenobia Camprubí, acompañados por outros máis detallados de Gloria Arjona, tomados das clases impartidas por Juan Ramón na Universidade de Puerto Rico.

modernismoNa Introdución, Urrutia fai referencia a unha desacougante anécdota sucedida a Juan Ramón en Madrid e que acelerou a súa saída de España cara ao exilio no ano 1936. O poeta confesa que comezou escribir aos 15 anos: “As miñas lecturas desa época eran Bécquer, Rosalía de Castro e Curros Enríquez, en galego os dous, cuxos poemas traducía e publicaba moi frecuentemente.” (“Os que influíron en min”. Nota previa de J. R. J. para o curso). Reclamado por Darío e Villaescusa, Juan Ramón viaxa a Madrid onde escribe “febrilmente” os versos que Rubén Darío quixo bautizar como Almas de violeta e que, definitivamente, levarían por título Ninfeas, cedido por Valle Inclán, “que o tiña para el xa impreso cunha augaforte de Ricardo Baroja, e que despois publicou na cuberta de Jardín umbrío”.

Na clase do martes, 27 de xaneiro de 1953, toca falar dos precursores do Modernismo, sinalando en primeiro lugar a Bécquer e Ferrán. De inmediato aparecen os que el chama “Poetas do litoral español, e destes, dentro da Emigración (“Este vaise e aquel vaise”) sinala como principais a Rosalía e Curros, ambos cunha fonda “preocupación polo social.” De Rosalía de Castro, de quen recoñecen unha grande influencia, autora que “escribe en español e galego”, aos alumnos aconséllalles ler Cando penso que te fuches,/ negra sombra que me asombras, da que lles adxunta unha tradución completa ao castelán, case con toda seguridade da súa propia autoría, para o seu estudo, e que se reproduce no libro nas dúas versións.

rosalíaO mércores 4 de marzo de 1953 dita unha lección sobre o modernismo universal nos diferentes países de Europa e defíneos como un “retorno á tradición nacional”. De Curros e Rosalía di que están a altura do americano Moody (anterior ao trío formado por Whitman, Poe e Dickinson) e poden considerarse como poetas místicos (“A Virxe de cristal”, un longo poema que foi traducido ao español por Juan Ramón Jiménez). Mesmo engade a influencia de Rosalía de Castro en Unamuno en El Cristo de Velázquez que, para velo ben sería conveniente “situarse fóra do cristianismo”. E sobre todo nun “poema raro, encantador e de ritmo extraordinario, con influencia de Bécquer e de Rosalía como é “Duerme alma mía, duerme, duerme y descansa…”

E non se esquece da “grandísima relación” entre Antonio Machado e Rosalía de Castro. Sobre esta relación aconséllanos ler o ensaio de Rafael Lapesa incluído no seu libro De la Edad Media a nuestros días (1967). “Clavo en el corazón clavado”, cravo convertido  en espiña. “Cando unha xoia pode ser fermosa mesmo picada polas esquinas, non é peor por permanecer intacta. [O mesmo sucede] cunha catedral, unha ruína”. O poema 25 de Follas novas de Rosalía comeza así: Unha vez tiven un cravo/ cravado no corazón,/ y eu non m’acordo xa s’era aquel cravo/ d’ouro, de ferro ou d’amor. Antonio Machado, pola súa parte –segue a cita- , no poema XI de Soledades, di: En el corazón tenía/ la espina de unha pasión;/ logré arrancármela un día:/ ya no siento el corazón.

11 comentarios en “Rosalía, Curros e Juan Ramón Jiménez

  1. Aunque prometí utilizar el gallego para dar cuenta –digamos- de mi “predisposición en contra” de este idioma (al menos del gallego académico que, utilizando no sé qué criterios -muchas veces aleatorios, creo yo- está desvirtuando esta maravillosa lengua), hoy por hoy no me siento capacitada para hacerlo. Y tampoco quiero recurrir al traductor. Son muchas las anécdotas que podría contarle sobre el particular, pero sólo echaré man de ellas:
    Hace algunos años me encontraba veraneando en mi tierra gallega. Necesitaba comprar sábanas y me desplacé a un pueblo vecino con más comercio. Entré en una tienda en la que me atendió un hombre de unos cuarenta años. Aunque yo le hablaba en perfecto castellano (sin acento gallego, quiero decir, puesto que llevo más de cincuenta años lejos de Galicia), el hombre me respondía en un gallego ¿culto? que me sonaba falso y afectado. Si me hubiese hablado en gallego común y corriente, seguramente yo hubiera hecho lo mismo.
    Aunque me considero persona tímida, después de un rato de charla sobre los artículos que me iba mostrando, se me ocurrió preguntarle:
    -¿Usted sabe inglés?
    -Sí, señora –me respondió ufano- E, se me apuran un pouco, hasta podería desenrolarme co francés
    -¡Ah! Y… ¿qué idioma utilizaría con un cliente que se dirigiese a usted en inglés, por ejemplo?
    -Falarialle na súa lingua, por suposto.
    -Ya… El caso es que yo me dirigí a usted en castellano y me responde en gallego. A lo mejor es que no conoce el idioma nacional… E, mira, sabes que che digo: no que levas falado en galego, meteches catro verbas do castelán.
    El hombre alegó:
    -E que si non preservamos o idioma…
    -Y los buenos modales, ¿qué? –le dije.
    Aunque tengo muchas más anecdotas, creo que me he extendido demasiado con ésta.

  2. Ademais de agradecer as loas tan inmerecidas que Carmen me dedica, teño que decirlle que éste non é o espazo mais adecuado para facelo. Aquí estamos para decirlle a o protagonista do relato si nos gustou ou non o que escribeu.
    Gracias Carmen pola tua benquerencia a miña persoa pero teno en conta.
    biquiños palmeiráns

  3. Por favor, Fidel, claro que te agradezco la corrección. Mira, yo tengo muchas faltas de ortografía porque como te comenté he ido muy poco a la escuela y siempre ha sido en castellano. Me han enseñado más Corín Tellado, keith Luger y Silver Kane, novelas de estos autores que leía a escondidas desde los once años ,porque sólo me dejaban leer los cuentos de la colección Graciela, el T.B.O. Capitán Trueno y otros. Te comenté el otro día que estoy apuntada para las clases de gallego, empiezan ahora en octubre. Si aprendo un poco luego te haré los comentarios en nuestro precioso idioma, porque no quiero matarlo. Cuentan que cuando Nerón quemó Roma y cantaba con su lira, Cayo Petróneo le dijo :- Quema tu ciudad si quieres, pero no mutiles el arte. Y yo tampoco quiero hacerlo.
    Fidel, besiños palmeiráns

    1. Si, señora, ou “Bo artigo!”, e non hai máis que dicir. Agradezo, Carmen, a corrección con toda naturalidade. Tamén é importante, penso, facer uso do idioma, do noso idioma. Se somos quen de protexer o escornabois , como non o faremos cun idioma? Esta é unha vella e case aburrida loita. Sobre todo para a miña xeración, educada e escolarizada en español (ou castellano), onde falar galego na escola estaba prohibido. E non digamos escribir. Unha mágoa ser analfabetos na nosa propia lingua, que non era tratada como outro idioma; significaba simplemente “non saber falar” e, de facelo, daba lugar a un castigo e risas na aula, base dun complexo aínda hoxe non superado. Por iso a min “lo del idioma” si me importa e non ma pode traer ao pairo.
      Isto non quita para que manteña o meu agradecemento polo interese nas achegas e participación nas “conversas” deste Café Barbantia.
      Saúde,
      Fidel Vidal

      1. Llevaba varios días sin acercarme al ordenador (al regreso de las vacaciones te ves desbordada, mientras no acabas de colocar cada cosa en su sitio y realizas todo lo que has dejado pendiente) y ha sido una grata sorpresa el ver y leer tu extensa respuesta a mi minúsculo comentario.
        Te pido perdón por la expresión utilizada -un tanto irrespetuosa, tal vez-, pero tengo mis motivos para el incomodo.
        Cuando me acomode del todo, trataré de contarte las razones de mi mal comportamiento. Intentaré hacerlo en gallego, hasta donde alcancen mis conocimientos del idioma.
        E moitas grazas por traer o meu recordo que a unha vacaloura tamén se lle chama escornabois.

  4. Hola, Fidel : Hace un ratito leí tu contestación y no sabes cuanto me agrada que me repliquéis. Gracias por hacerlo y gracias por corregirme. Ojalá que dentro de unos meses pueda dirigirme a vosotros en gallego. Digo esto porque hace unos días he ido a Servicios Sociales a apuntarme para las clases de gallego. Yo, sólo he ido a la escuela hasta los 11 años y lo poquito que pude aprender fue todo en castellano – soy una persona mayor – Como sabes soy de Palmeira y siempre hablo en gallego pero, muy diferente a como lo escribís. Yo os leo a casi todos y hay palabras que no las conozco, las deduzco por el tema que conlleva el mensaje. Espero me perdones pues tienes razón que dado lo escueto de mi comentário, eso sí, sabía escribirlo.
    Moi bo artículo Fidel!!! Termino diciéndote que me encanta la poesía de Rosalía, la prosa no tanto, ” La hija del mar ” me pareció bastante flojita, , y de Curros, qué puedo decirte de Curros, ” A virxe do cristal ” es la belleza encarnada, y hay otra que ahora no recuerdo el título que Dios desde el cielo está mirando como está el mundo y dice algo así ” – Si eu fixen eso que o demo me leve ” Esa es muy buena .
    Y acabo, si un día presentas un libro te ruego me lo comuniques, por favor. y si me permites esta licencia con la despedida te mando un cariñoso abrazo.
    Magdalena Castro

    1. Está lonxe da miña intención corrixir a ninguén, e moito menos a persoas coma ti, Magdalena, que nos len e nos ofrecen a súa opinión.
      O que sucede e que custa moi pouco facer un esforzo por manter a lingua, usala, como quen -e pido perdón pola analoxía- usa uns zapatos ou unhas gafas. Que sexan bonitos ou feos é outra historia. Pero sen uso non hai vida. Eu mesmo, xa ves, necesito de correccións e botar man a cada pouco do diccionario (co español pásanos o mesmo, ou non?) . Como mostra velaí o acertado comentario de Carmen cando me corrixe: Ou “bo artigo!”, según se mire. Xusto.
      Saúde,
      Fidel Vidal

    2. Magdalena, ¡eres única! Y no me refiero tan solo a tus conocimientos literarios, filosóficos, musicales, pictóricos…, ¡Líbrenos Dios, si llegas a ir unos cuantos años más a la escuela… No quiero ni imaginármelo.
      Pero, es la Magdalena persona la que atrae, la que, sin pretenderlo, subyuga.
      En uno de tus comentarios te refieres al daimon: el tuyo es un ángel bueno.
      Gracias por ser como eres.

    1. Grazas, Magdalena. Se te fixas, sería máis doado dicir “Bo artículo” en vez de “Buen artículo”, en especial se estamos a falar de quen estamos a falar (Rosalía e Curros estudados e traducidos por persoas de fóra de Galicia) e, desta banda, dunha muller de Palmeira. De todos xeitos estou moi agradecido. Saúde.

Deixa unha resposta

O teu enderezo electrónico non se publicará Os campos obrigatorios están marcados con *