Noite escura de amor

juan1Fidel Vidal. As augas e a noite son os símbolos centrais na obra de san Juan de la  Cruz: ambos son paralelos ou constitúen –no dicir de J.A. Valente-, en rigor, un só símbolo. A noite xera a alba e as augas a transparencia: son a experiencia do fondo, “da inmersión abisal, que é a xestación dun novo nacemento”. Sendo neno frei Juan cae nunha lagoa e é salvado por “unha señora moi fermosa” que lle pedía a man alongándolle a súa, e el non lla quería dar “por non a lixar”. Poucos anos máis tarde volve caer, esta vez nun pozo moi profundo, “porque era de nora”, do que se salva de milagre. Velaquí dúas experiencias traumáticas e simbólicas: 1) de inmersión –afogo, risco de afogo, a noite escura- e, 2) descenso ao fondo, retorno á raíz.

¡Que bien sé yo la fuente que mana y corre,/  aunque es de noche!

Frei Juan é sobre todo –segundo Emilio Orozo- o cantor da noite serena onde o ceo se lle ofrece como morada de grandeza e templo de caridade; a terra, como prisión, val escuro e fondo. En opinión de J. C. Nieto (San Juan de la Cruz poeta do amor profano), o poema Noche Oscura represéntao como poeta do amor profano. Eu prefiro a denominación de amor humano, xa que logo, estamos tamén a evocar o amor divino, para nós sempre humano. Nese poema dáse unha tensión semellante ao dunha frecha lanzada contra a diana. A linguaxe é directa e usada con economía de palabras. Evoca o Cantar salomónico, pero non a súa estrutura. O poema destaca pola sinxeleza, non pola súa complexidade como sucede no Cántico espiritual; simplicidade evocativa e narrativa, coa expresividade e a linguaxe tan directa na que “non faltan nin sobran palabras”.

¡Oh Noche que guiaste!/ Oh Noche amable más que la alborada!/ Oh Noche que juntaste/ Amado con amada,/ amada en el Amado transformada! (…) Cesó todo y dejéme,/ dejando mi cuidado/ entre las azucenas olvidado.

juan2A paixón do eros –di Nieto- iníciase, consúmase e reláxase. Percorre as tres vías de acceso á divindade: a purgativa, representada pola noite; a iluminativa, suxerida pola luz, e a unitiva, identificada co gozo do encontro nun lugar feliz. Na segunda parte das “Noches” aporta san Juan as seguintes Novas: as corporais e as espirituais. Corporais, que nos chegan por mediación dos nosos sentidos, non só dos cinco senón tamén os internos: Imaxinativos e Fantasías. De aquí unha subdivisión en “noticias corporais exteriores” e “noticias corporais interiores”. E outra máis: porque cada xénero desas novas pode advir por “vía natural” ou por “vía sobrenatural” (G. Celaya). Quen poderá manifestar -pregúntase Juan de la Cruz- o que as almas amorosas sintan, desexan e entendan?

7 comentarios en “Noite escura de amor

    1. Meu caro e admirado Javier:
      Talvez por deformación profesional estou atento aos “erros”, mesmo sexan estes causados polos correctores electrónicos (non deixa de ser unha maneira de se “humanizaren” un chisco). Unitivo, non “punitivo”. Por por aí ando eu, polo que implica castigo, por camiños de culpa e correción, e para iso están as penas que, no meu caso, de seguir pecando, non haberá auga nin xabón que me limpen.

  1. Querido Fidel,
    Tus reflexiones sobre nuestros místicos enriquecen por lo que dicen y por lo que sugieren.
    Esta última entrada cala en uno como el agua a la que se refiere.
    Las aguas y la noche. Algo amniótico, primordial.
    Creo que el amor que surge en la experiencia mística remite a lo más puramente corpóreo que, por eso precisamente, es lo más espiritual concebible, lo que nos sumerge en el agua elemental, la que nos soportó antes de nacer, la que nos recuerda el origen oceánico en este planeta azul, el viejo nacimiento como especie, y el agua que supone el símbolo de que renacemos como seres singulares, de que el Todo se puede autorreconocer en cada uno.
    Y esa sensación acuosa esencial no es decible. Nuestras células, cada una de ellas, contienen agua que estuvo en nubes, en mares, en otros. Agua que nutrió cuerpos y atravesó continentes. El agua es símbolo de la unión indisoluble e inefable.
    Agua que, dejándose atravesar por la luz, necesita la noche para ser percibida plenamente, para ser reconocida como el elemento punitivo. No es extraña la asociación del agua y la noche, a pesar del temor reverencial que induce la negrura del mar.
    Tienes toda la razón al decir que no cabe hablar de amor profano sino humano, que es lo mismo, cuando es realmente humano, demasiado humano, que amor divino, un amor que llega a ser animal en el sentido más noble, más puro.
    Un abrazo,
    Javier

  2. Querido Fidel:
    Si alguna vez considero que estoy aojada, no dudaré en seguir tus sabias recomendaciones, me parece que deben ser muy efectivas . Las preces a la Trinidad, de vez en cuando las llevo a cabo, más por atrición que por contrición, ( por si acaso ) entre tanto, con el laurel seguiré sazonando los mejillones que le dan un toque esencial. El perejil, para asar un buen jarrete, y la ruda, ” que todos los males cura ” ( eso decía mi abuela) dejando un pollo a macerar con una ramita de esta hierva tan aromática, tengo un plato diferente y delicioso, no apto para paladares insustanciales.
    No obstante, apreciado Fidel, anotaré tus recomendaciones en el bloc número cinco, que es en el que guardo las sugerencias más inestimables.
    Salud, Fidel, y un abrazo acompañado de un humano cariño.

  3. Buenos días, Fidel:
    A la pregunta de san Juan de la Cruz, ” Quen poderá manifestar o que as almas amorosas sintan, desexan e entendan ? “. Nadie. Exceptuando a aquel que lo siente y desea, para convertirse en el amado en amada transformada.
    Seguramente diré una barbaridad, pero ¿ sabes qué Juan de la Cruz me recuerda a Gutierre de Cetina ? O viceversa. Pongo de ejemplo: ” Ojos claros, serenos/ si de dulce mirar sois alabados/ ¿ por qué, si me miráis, miráis airados?/ Si cuanto más piadosos, más bellos parecéis a aquel que os mira…
    Besiños palmeiráns, Fidel. Que las noches te generen un alba propicia para tus propósitos.

    1. Atenta Magdalena: Esatamos a nomear dous grandes poetas, e os dous pertencentes -por algo será-, ao denominado Século de Ouro. Gutierre fala da “mirada”. Cantos poetas non cantaron á mirada? Mais neste caso dunha mirada “airada”, é dicir, unha mala mirada, causa moitas veces do “mal de ollo”, en especial as miradas de “envexa”. Para estes casos, seica se aconsellan, amén dunhas oracións no nome do Pai, do Fillo e do Espírito Santo, as follas de loureiro, o perexil e a ruda, maiormente esta última.
      Saudiña e unha aperta acompañada dunha “doce mirada”.

Deixa unha resposta

O teu enderezo electrónico non se publicará Os campos obrigatorios están marcados con *