Fidel Vidal. Horacio Quiroga (1878-1937), escritor uruguaio de nacemento foi, desde ben cativo, perseguido pola desgraza. Sendo bebé o pai morre dun disparo accidental; con 16 anos presenciou o suicidio do padras-to dun tiro de escopeta; pasado un ano da morte de dous irmáns de febre tifoide, aprendéndolle a manexar unha pistola ao seu amigo Federico Ferrando, escapóuselle un tiro que matou a Federico instantaneamente. Con 37 anos, a súa muller suicídase, e ao pouco tempo quitáronse a vida o seu mestre Leopoldo Lugones e a poeta e grande amiga Alfonsina Storni. Cumpridos os 58, abandonado, coa saúde deteriorada, ingresa nun hospital de Bos Aires onde decide suicidarse con cianuro.

É un poderoso día de verán en Misiones, con todo o sol, a calor e a calma que pode deparar a estación. A natureza, plenamente aberta, síntese satisfeita de si mesma. Igual que o sol, a calor e a calma ambiente, o pai abre tamén o seu corazón á natureza.

-Ten coidado, fillo.

Segundo Rodríguez Monegal, en ningún lado mellor que n´O deserto e n’O fillo alcanzou Quiroga ese dificilísimo equilibrio entre a narración e a confesión que constitúe a súa máis sazonada obra. “Alí o home que nunca quixo falar do suicidio da súa primeira muller, ese home duro e impenetrable, entrégase ao lector no reconto das súas alucinacións de pai”.

Ese pai debeu loitar fortemente contra o que el considera o seu egoísmo. Tan facilmente unha criatura calcula mal, senta un pé nun baldeiro e pérdese un fillo! O perigo subsiste sempre para o home en calquera idade; pero a súa ameaza mingua se desde pequeno acostúmase a non contar senón coas súas propias forzas.

Quiroga, estimado por Julio Cortázar como un “escritor de dimensión universal”, e de quen Borges, malia seguir dalgún xeito as normas do seu famoso “Decálogo do perfecto contista”, dixo del que “escribiu os contos que xa escribiran mellor Poe e Kipling”. Velaquí o primeiro punto do Decálogo: “Cre nun mestre -Poe, Maupassant, Kipling, Chejov- como en Deus mesmo”.

Un tiro, só se escoitou un tiro, e fai xa ben tempo. Tras el o pai oíu un ruído, non viu un paxaro, non cruzou a abra unha soa persoa a lle anunciar que ao cruzar un aramado, unha gran desgraza… A cabeza descuberta, ao aire e sen machete, o pai vai.

Juan Carlos Onetti: “Todos os contos de Quiroga, calquera fose o seu tema, están construídos dunha maneira impecable”. Neles, especialmente os que se sitúan en Misiones, “están impregnados polo misterio, a pobreza, a ameaza latente da selva. Alí é imposible descubrir arte pola arte, andrómenas puramente literarias”.

Xuntos, agora, pai e fillo emprenden o regreso á casa.

-Como non te fixaches no sol para saber a hora?… -murmura aínda o primeiro.

-Fixeime, papá… Pero cando ía volver vin as garzas de Juan e seguinas…

-As que me fixeches pasar, meu fillo!…

Leonardo Padura: “Escribo como un tolo para non volverme tolo!” A loucura non foi en Quiroga só un tema literario. Durante toda a súa vida estivo espreitado por ela. Xa desde os seus comezos soubo recoñecer que “a razón é cousa tan violenta como a loucura e custa horriblemente perdela”.

Sorrí de alucinada felicidade…

Non vou revelar como acaba para non vos privar do sorprendente final. O conto apenas se alcanza as cinco páxinas.