X. Ricardo Losada. Adoita dicirse que se un galego da Idade Media aterrase de súpeto na Galicia rural de 1930 non tería nada que aprender. É o pensamento que me abordou innumerables veces lendo o libro Liorta Viquinga do rianxeiro de Leiro, por nacemento, e do Araño, por matrimonio, José Mª Rodríguez Tubío, un mestre xubilado que publica o seu primeiro libro con 84 anos. Porque José Mª cóntanos a historia do guerreiro Ferjënsen, un daqueles viquingos que ao redor do século X asaltaban as costas de Galicia e que, tras caer gravemente ferido, nunha batalla na Veiga de Rañó (Leiro), quedou ao coidado de Aldara, a filla do máis rico da aldea, e acabou integrándose e compartindo a súa estraña cultura e fortaleza cos autóctonos, mesmo deixando un fillo, Alexis, que nunca chegou a coñecer, pero que replica as virtudes do pai, mesmo as da ousadía e as ganas de coñecer as terras ás que o pai nunca puidera volver.

     Pero a verdadeira importancia deste libro, que publican os concellos de Rianxo e Catoira, non é, ao meu entender, a historia que narra, senón o espírito desde onde é narrada. O autor afirma no limiar que é un relato nacido “dos contos oídos nas noites de inverno, sentado nun tallo á beira do lar e facendo as murnas coa calor do lume dun cachopo de carballo que ardía paseniño e quentaba moito”. E esa dimensión, sen dúbida, está no ton, nas pausas, no estilo limpo e a prosa clara e precisa, mesmo na dosificación do suspense, que se dan no relato. Pero hai máis. E hai máis porque, se xa lle teño dito a José María que ten un parecido físico moi grande con Rafael Dieste (chegou a representalo nunha aclamada obra de teatro en Rianxo), con este libro parécese aínda máis a el, cando menos a ese Dieste que viaxaba por España coas Misións Pedagóxicas, outra grata asociación que fixen, sobre todo na segunda parte, dedicada a Alexis, a medida que lía este fermoso e ameno libro.

     José María foi mestre no franquismo, pero polo seu talante humano, pola súa ecuanimidade ética e por algunha conversa que teño tido con el sobre educación, creo poder afirmar que intentou ser coma un daqueles extraordinarios mestres republicanos que seguían, en tempos de esperanza ilustrada, as directrices da Institución Libre de Enseñanza.  Lendo este libro recordei cunha enorme emoción as palabras de Manuel Bartolomé Cossío no ano da esperanza de 1931: “”Somos una escuela ambulante que quiere ir de pueblo en pueblo. Pero una escuela donde no hay libros de matrícula, donde no hay que aprender con lágrimas, donde no se pondrá a nadie de rodillas como en otro tiempo. Porque el gobierno de la República que nos envía, nos ha dicho que vengamos, ante todo, a las aldeas, a las más pobres, a las más escondidas y abandonadas, y que vengamos a enseñaros algo, algo que no sabéis por estar siempre tan solos y tan lejos de donde otros lo aprenden, y porque nadie hasta ahora ha venido a enseñároslo; pero que vengamos también, y lo primero, a divertiros”.^[]

     José Mª Rodríguez Tubío consegue con este libro ese obxectivo que marca Cossío. Pero o máis curioso, o máis entrañable e o máis decisivo, o que máis me emocionou como lector, non foi que un mestre ilustrado quixera compartir o seu saber con nenos pobres e ignorantes, esquecidos da historia, como un deses monicreques que movía Rafael Dieste, senón que quen escribe esa historia non é o ancián José María, senón o neno José María coas técnicas que aprendeu ao longo da súa vida. E ese neno non relata para os nenos pobres dos anos 30 en que naceu. Relata para os nenos “ricos” (en comparación coa súa época) que viven no século XXI. José María ten a esperanza de que nas súas vidas haxa sabedoría máis alá do teléfono móbil e internet. Que vaian a cabalo ou andando, como Aldara, de Leiro ata Carnota, sabendo que o tempo e a distancia varían do verán ao inverno en función da enchente dos ríos. Que coñezan termos como aloumiño, mallante, cascarolas, calafates, miñocas, camboiro, garabullos, e aprecien a poesía e a dignidade que acochan nas súas entrañas. Que saiban que os de Leiro xa se relacionaban con pobos moi afastados antes de que internet existise. Que coñezan que ao seu redor hai infinidade de paxaros (calandras, pimpíns, labercas, paporroibos, pardais, verderolos, bubelas, picaporcos, xiríns, letreiras, petos, ananos carrizos…) e árbores e froitos e hortalizas (freixos, carballos, loureiros, fatóns, pexegos, mazás encarnadas, amarelas, tabardillas, de tres en cunca, carrouchas, herba abelleira, cheirentos, fiunchos, estraloques ou dedaleiras…), e xogos (o espicho, a periquila ou estornela, o peixe na rede, o ne ou peletre, a cachurra, o facheiro, os pelouros, a corda, as moradas…) que son mundos máis interesantes e humanos que calquera videoxogo. José María quere que eses nenos saiban que viven, sen dúbida, nun mundo tecnolóxicamente máis desenvolvido e confortable, pero non nun mundo necesariamente máis feliz. E algo máis importante aínda: que se fosen vivir ao Leiro no que el naceu, terían moito que aprender.

     Na mellor estirpe da tradición oral, José María regálanos con este libro, máis que unha historia que desfrutar, uns valores que compartir. Eses valores que todos mentamos cando definimos a alguén, xa sexa galega como Aldara, viquingo como Ferjënsen, galego e viquingo como Alexis, xa sexa da Idade Media, da época da II República, do franquismo ou da democracia, como unha boa persoa. Porque iso é o que ninguén dubidará tras ler este libro. Foi escrito por unha boa persoa e por un bo mestre.