Galicia e os galegos na poesía castelá CVI. Unha monxa mexicana

poemas-de-sor-juana-ines-de-la-cruzRomán Arén. É ben sabido que nos séculos XVII e XVIII foron abondosos as panxoliñas “de galegos”, é dicir, as escritas por non galegos non só no reino de Castela senón tamén no de Aragón (Segorbe, por exemplo) nos que os galegos son personaxes humildes (con biscaíños, xitanos, negros…) que van adorar o Neno e mesmo os autores remedan a nosa lingua o mellor que saben. As panxoliñas “galegas” e en galego non aparecen en Galicia ata finais do século XVIII e comezos do XIX. E estas panxoliñas non só se cantaban en Nadal, xa que tamén noutras festividades adoitaban escoitarse nas catedrais e igrexas. E esa moda pasou ao Novo Mundo, a América.

A maior gloria das letras novohispanas en México foi unha monxa xerónima: Sor Juana Inés de la Cruz (1648-1695), poeta e comediógrafa, de verdadeiro nome civil Juana de Asbaje y Ramírez de Santillana. Poeta racionalista e culterana, escribiu tamén panxoliñas e ensaladas para ser cantadas. Unha “ensalada” ou “ensaladilla” era un poema en varias linguas para ser cantado en igrexas ou festas cortesás e a Sor Juana atribúeselle a que se cantou en Puebla de los Ángeles en 1681 para a festa da Asunción. Nela hai negros, mestizos, indios e mulatas e parte da ensaladilla está escrita no que pretende ser galego. Eu reproduzo só a primeira parte en castelán, tomándoa de José Luis Pensado, dese interesantísimo libro que é Galicia en su lengua y en sus gentes (A Coruña, 1991):

Quisieron los galleguiños/ meterse con su gaitero,/ y en fiestas de cortesanos/ no suenan bien los panderos./ Os galegos no güelen/ flores de oseo,/ que non teñe Galicia/ sino romeros.

Explica moi ben Pensado que o sentido é: o que se pode permitir en Nadal, na humanización de Deus nun portal, non é posible nas festas cortesás xa que nelas sobra a gaita e os galegos. Engade que as “flores de oseo” son, en realidade, as “flores do ceo”, e a transcrición é polo seseo.

Un comentario en “Galicia e os galegos na poesía castelá CVI. Unha monxa mexicana

  1. Buenos días, Román:
    Solo unas líneas porque hoy es día para estar entre pucheros. Ya que la protagonista de hoy es mi poetisa preferida – después de Rosalía – y la imagen describe la doble faceta de sor Juana Inés, me viene al pelo contarte que a ella le encantaba citar a Lupercio Leonardo de Argensola y decía que el citado Lupercio siempre opinaba que :
    “Bien se puede filosofar y aderezar la cena”. Y a continuación la monja argumentaba . “Y yo suelo decir: Si Aristóteles hubiera guisado, mucho más hubiera escrito”.
    No quiero dejar de lado aquellos hermosos versos:

    Hombres necios que acusáis
    a la mujer sin razón,
    sin ver que sois la ocasión
    de lo mismo que culpáis.
    Si con ansia sin igual
    solicitáis su desdén,
    ¿por qué queréis que obren bien
    si las incitáis al mal?

    Parecen actuales ¿ verdad?
    Bueno, me voy para la cocina, allí también se filosofa con el popurrí de los ingredientes, si se combinan bien.
    Besiños palmeiráns y Felices Reyes,

Deixa unha resposta

O teu enderezo electrónico non se publicará Os campos obrigatorios están marcados con *