Xosé Manuel Lobato. Era a data esperada, ansiada durante todo o ano, na véspera o avó saía de tardiña co sabio pretexto de visitar algunhas leiras e os cultivos que nelas tiña.
Mais tan ilusionado coma aquel neto que sempre o acompañaba naquel día especial, o ancián collía folgos segundo o crepúsculo avanzaba, os dous soñadores ían aproximándose lentamente ata aba poñente do Pico.
No cumio, último suspiro do día mentres no val a curta noite abría as súas fiestras ao un lume purificador que se amosaba brincador co ar.
As confidencias no alto semellaban algo extraordinario, superior a unha razón lóxica, aínda que esa empatía era auténtica e real. A experiencia ano a ano, sempre naquela data e seguindo os rituais da longa cadea familiar representada por dous elos de confianza soberana, reafirmaba aínda máis aquel acto sinxelo que era transformado nun ritual maxestoso.
Solemnidade reforzada polos vínculos e simpatía que se procesaban os dous, vello e pícaro, descansando no pétreo asento dos mouros, olladas baleiradas no horizonte que ía deixando de chiscar o seu caloroso ollo, mentres o dúo presenciaba o grandioso espectáculo das numerosas fogueiras loitando por expulsar ao espazo a charamusca incandescente máis fermosa.
O neno ollaba extasiado, non pestanexaba para non perder a representación, máis percibía que viaxaba entre unha nebulosidade que apresurada ía cara á éxtase da felicidade, mentres aquel vello sabio contaba, contaba e narraba coa paixón e ilusión dunha crianza inocente. Era a voz dunha experiencia secular:
Fogueiras de san Xoán, o lume purificador que vence sobre todo o malo, unha noite na que arden os maleficios cunha luminosidade que domina sobre a noitebra, espíritos do mal que son queimados nas cacharelas. Por fin, nesta noite o medo e o temor quedan adormecidos, as xentes saben que as malas sombras non saen a purgar por carreiros e corredoiras.
Porén, é de obrigado cumprimento que antes de esvaecerse os últimos rescaldos deixar o asento para a señora, por natureza e principios a señora é fiel, todos os anos aparece nesta noite sentada aquí onde nós estamos agora. Vén do seu palacio que ten aquí mesmo soterrado no Pico, sempre sae polo burato dos mouros, baixa ata a capela do san Sebastián, co que parola un pouco e despois pasea pola súa rúa e finalmente sobe ata este asento dos mouros, onde fica ata o alborexar.
A visión desta señora trae doenzas na mirada, ninguén a pode ollar sen que a súa visión sexa danada, mentres ela está aquí, ninguén máis pode estar, pois no cumio aparece un arco da vella nocturno de intensos cores que cega a calquera que tente miralo. Segundo din, este arco forma unha coroa sobre a señora, hai quen di que son a súa garda formada por milleiros de espíritos danzantes.
Na alba a señora cantarea, a súa melodía chega no amencer a todos os leitos dos veciños, despois os murmuradores din que se acerca á fonte do santo onde se lava coa auga aromatizada para danzar exaltada polo agarimoso murmurio que expande a auga dende o picho á pía.
Baila e baila a señora ata que o mesmo sol no seu espreguizar sobresaltado a consegue acompañar. Unha danza efémera, un aceno nun suspiro e a señora desaparece somerxida nunha pompa de ar sen deixar máis pegada que un arrecendo engaiolante.
Baixemos axiña para que a gran dama saír, a nosa presenza é moi perigosa, tentar a estes seres é unha irresponsabilidade. Por iso, temos que ir o antes posible para a cama , mañá hai que ser os primeiros en espertar para contemplar o baile do Sol coa Señora.