X. Ricardo Losada. André, un sobriño de catro anos, colle pequenos paus do chan e fai unha casa nun dos bancos de pedra do Campo de Arriba. Recórdame o cadro A casa xiratoria de Paul Klee, e incomódome. ¿Por que non son capaz de disfrutar esa espontánea casa sen ningún tipo de mediación intelectual? É unha das miñas teimas recorrentes. A mala educación que recibín sobre arte. Ben sinto non ter lido con 15 anos o libro de Gombrich A historia da arte. Di algo que me parece de sentido común: “É infinitamente mellor non saber nada sobre arte que posuír esa especie de coñecemento a medias propia do snob”. ¡Cantas veces viaxei como un snob polos museos de Europa! Esa horrible sensación de non saber canto tempo dedicarlle a un cadro para poder considerarme un tipo sensible, como unha vez nun museo de Viena no que estiven case unha hora mirando en fite un cadro de Rothko, e marchei deprimido porque non conseguín unha experiencia mística. Esa obsesión compulsiva por atopar trazos impresionistas, surrealistas ou expresionistas, que sempre me fixo pensar neses políticos que cando falan contigo só queren saber se es conservador, socialdemócrata, nacionalista ou equidistante.

Esa mortificante decepción de non sentir nada distinto diante do cadro orixinal que ante unha reprodución súa nun libro de texto. Esa humillante revelación de sentir maior pracer estético ante moitas das visitantes do museo que ante a mesmísima Gioconda. E todo porque non tiven un profesor de arte como pide Gombrich: que axude a abrir os ollos e non a desatar a lingua para exhibir coñecementos. Asociar a casa de André coa casa xiratoria de Klee non ten mérito, como non o ten falar con certa destreza de arte. Ten mérito o que di Gombrich: “Mirar un cadro con ollos limpos e aventurarse nunha viaxe de descuberta é unha tarefa moito máis difícil, aínda que tamén moito mellor recompensada”. Esa recompensa é a que eu sempre botei en falta nos museos. Agora sei por que. Nunca mirei os cadros cos meus ollos senón cos dos meus profesores de arte.

     Esa é a razón de que non sexa partidario de que os alumnos fagan visitas guiadas aos museos. Máis que cadros ven as explicacións do profesor, do catálogo ou das audioguías. Eu recoméndolles que paseen polos museos como pasean por un centro comercial ou por un parque (fixándose só no que lles chame a atención), e despois, en clase, que profunden nesa experiencia contrastándoa con outras experiencias, sobre todo de expertos, coa fin de mellorar a sensibilidade para as peculiaridades de cada autor. Porque Gombrich tamén di: “O antigo refrán Sobre gustos non hai nada escrito pode ser verdade, pero non debe negarse o feito comprobado de que o gusto pode desenvolverse”. Quizais sexa iso o que intentan moitos pais explicándolles os cadros aos fillos pequenos nos museos, pero a min dáme a impresión que están pensando máis no futuro académico ou na competencia artística do rapaz que na súa sensibilidade para gozar a arte, e que están impedindo que sexa como aquel neno de 6 anos ao que un día o profesor de Plástica lle preguntou que estaba debuxando. A Deus, díxolle o neno. Pero ninguén coñece a Deus, corrixiuno o profesor. Agarda un minuto, dixo o neno, e xa o coñecerán.

     Supoño que a algúns vos parecerá unha herexía, pero creo que me gustaría ter aprendido arte como aprendín a xogar ao fútbol: dándolle patadas ao balón eu só ou xogando partidos improvisados cos amigos, sen que ninguén me falase da historia do fútbol ou de tácticas ata que o balón xa era parte da miña sensibilidade. Pode que por iso o que máis me gusta facer con André é xogar ao fútbol sen recordar o meu xogador preferido, Johan Cruyff, ou o meu equipo da alma, o Barça de Guardiola. Ensimesmado, e feliz por facerlle ao pobre rapaz iso que os teóricos da arte chamarían perspectivas lineais e escorzos, e os teóricos do fútbol caños e caneos.