Gonzalo Trasbach. Rebuscando entre os libros atopei un que me veu á cabeza unha noite cando tentaba conciliar o sono: Aleksandr Sokurov. Elegías visuales, un pequeno volume editado por Maldoror no que se recolle, grazas á tradución de Jorge Segovia, unha edición da Cinemateca Portuguesa (1999) dedicada ao singular director ruso, e que me regalou hai moitos anos o amigo Pedro Ferrández. Entre as dúas magníficas entrevistas, que lle fan María Joao Madeira e Paul Schareder, respectivamente, e outros artigos sobre vida e a obra do cineasta, chamoume a atención un textiño, Lloré del principio al fin, firmado polo cantante e compositor Nick Cave, publicado no diario británico The Independent, en marzo de 1998, un ano despois de que Mai e fillo se estrease no festival de Berlín.
Relata Cave que un amigo o invitou a asistir á proxección dun filme ruso no Soho londiniense. Preguntoulle de que ía a cinta e o seu amigo, distribuidor da película na EUA, respondeulle: <Ben. En realidade non acontece nada e nun momento dado alguén morre. Algo así. Vaiche gustar moito>. O australiano sentiuse obrigado e acudiu á cita: <Asistir a un filme ruso é o tipo de cousas que se fan polos amigos>, comenta con certa sorna e dose de escepticismo pouco antes de confesar que chegou tarde á sala de cine, pero que, sorprendentemente, aos 10 minutos <estaba chorando. Comecei a chorar tranquilamente e continueino facendo ao longo dos 73 minutos que dura o filme>. Aínda que admite que xa tiña chorado noutras películas, subliña que non se lembraba de facelo tanto, sen pausa, e tamén durante tanto tempo.
Como xa dixemos, estamos a falar de Mai e fillo, no que se explora o último día dunha mai moribunda (Gudrun Geyer) e do seu fillo adulto (Aleksi Ananishnov). Cave escribe frases fermosas sobre ese nada que transcorre nos 73 minutos: <Asistimos a unha cousa dunha tal beleza, dunha tal tristeza, que chorar, para min, foi a única resposta adecuada>. Pero inmediatamente despois engade: <É un filme sobre a Morte, sobre o Amor, sobre a Graza. O amor, entre a mai e o seu fillo, transcende a forma común do amor en aquilo que é purificado pola inminencia da morte>. Tamén resalta o líder dos Bad Seeds que a relación entre mai e fillo pertence ao reino do sagrado, un territorio moi afastado da complexidade que caracteriza o análise habitual no século XX. Así mesmo, destaca que a cinta acada cotas de subxugante beleza nas longas secuencias, demoradas e case inmóbeis. E remata asegurando que as emocións que esperta en nós <ocorren dunha maneira hai moito tempo ausente no cine>.
Aleksandr Sokurov naceu o 14 de xuño do 1951 nunha pequena aldea de Siberia Occidental que arestora xa non existe. Dado que seu pai era militar, mudou moitas veces de residencia. Estudou Historia na Universidade de Gorki, hoxe chamada Nizhny Novgorod. 
En 1974 partiu cara a Moscova para ingresar na escola de cine. Coma traballo final de licenciatura realizou La voz solitaria del hombre, unha película que, tras ser rexeitada polas autoridades académicas e políticas, estreouse moito máis tarde, no ano 1987 no festival de Locarno. Desde 1982 vive en San Petersburgo, a cidade doutro irredutíbel solitario, o matemático Grigory Perelman. Aínda que nunca o recoñeceu coma o seu mestre, Sukorov foi amigo e admirador de Tarkovski, a quen lle dedicou un cálido e emocionado tributo en Elegía de Moscú, onde lle presta loito dirixíndose ao home que viviu e sufriu no exilio o afastamento do seu propio país.
Dado que calquera hoxe en día pode acceder á biografía e á filmografía de Sokurov, digamos para rematar que o autor de Una vida humilde atopa a súa inspiración tanto nos pequenos detalles da vida cotiá coma no esplendor da natureza. A súa obra é toda unha experiencia visual (e seguramente pictórica e metafísica) ou talvez só sexa un enorme canto ou lamento preñado de melancolía.
Onte vin a miña primeira película de Sókurov. Coincido en parte con estas palabras de Carlos Boyero: “Es una película insufriblemente retórica, espesa en sus imágenes y en sus diálogos, complementada por una voz en off que va vomitando la retorcida visión del protagonista sobre las personas, los sentimientos y las cosas.” Pero encantoume. Tanto desde o punto de vista visual como filosófico. Pero debo dicir que me axudou moito verlle un enorme sentido do humor, mesmo me recordou en moitos momentos unha película de debuxos animados (sic). En fin…. Seguirei dándolle oportunidades.
Pois si, cheguei a Sokúrov por Gonzalo, e concordo coas mesmas sensacións do seu comentario. Aínda que o que apunta X. Ricardo ten moito que ver coa visualización das películas do ruso, moi apegadas á natureza e sempre na procura desa fascinación lenta, para moitos aburrida e insoportable, nas que nunca pasa nada aparentemente importante, nas que non hai acción, pero que as vemos coa sensación de que estamos a asistir a algo transcendente. Parece como se a cámara nos puxese diante da natureza e o director renunciase á montaxe e non quixese intervir, algo semellante ao se sentar nun lugar anódino de Rianxo e ficar pampo ollando para apañar eses minutos infinitesimais dos que fala X. Ricardo. Todo é predisposición e vontade de transcendencia. A min o que máis me impresiona de Sokúrov é a súa cámara, sempre na procura do pincel, desa luz espectral de cadro que tan apegada está aos grandes paisaxistas británicos e alemáns do século XIX. De todas a películas que lle vin, eu recomendaría comezar pola Arca Rusa e mais o Fausto. A última, Francofonía, non me gustou tanto. Iso si, X. Ricardo, se te atreves, non quero responsabilidade. En tal caso, fala cos meus “personaxes”. Apertas para os dous.
A ver, cando me regalaron o libro do que falo, feito en Portugal no 1999 (o noso pais vesiño tan pobre e á vez tan adiantado), eu xa tiña visto unhas cantas películas do director ruso. Coido que fun eu quen lle pasou a Antón Nai e fillo, Moloko (sobre Hitler) e Taurus (sobre Lenin e Stalin), non sei se algunha máis. As cintas que visualicei entonces contribuiron a enriquecer algunhas das miñas experiencias, outras apareceron como novas, sobre todo as históricas. Mirar para Hitler en non velo como o monstruo que sen dubida foi (o que sempre se fixo), senón falar del como un home (e os homes podemos chegar a ser asesinos, coma ben sabes), era algo novidoso para min. Pero Nai e fillo é outra experiencia, doutra esfera. Ou ver Hermitage, todo o monumental museo de San Petersburgo nun só plano, eu nunca vira esas cousas. Nunca oín roncar o vento coma nos seus filmes, nin tampouco os xogos de luces e sombras que el emprega (as veces semella que o silencio está recollido nas cintas). Coido que o libriño do que falo, ten dúas entrevistas moi ilustrativas. En fin, tal vez non che respondín, pero non me resulta fácil explicar os sentimentos que me atravesan cando vexo algunhas películas de Sokurov, sobre todo as que son curtas. Non é obrigatorio que lle teña que gustar a ninguén. De feito ten pouco éxito. Non deixa de ser un tipo “raro”.
Desde que Antón publicou Os elefantes de Sokurov oín falar deste director moitas veces. Nunca vin unha película súa e os comentarios que oín ata agora, a pesar de ser positivos, non me animaron demasiado a darlle unha oportunidade. Polo que oía parecíame que fai no cine algo que a min me gusta moito facer a cotío. Sentarme nun lugar solitario, monótono e anódino de Rianxo e ver durante un longo tempo, sen cambiar a perspectiva, tanto o que eu chamo permanencias da paisaxe como os cambios infinitesimais que se producen de vez en cando. Podo estar así máis dunha hora. Despois de ler o teu artigo, fun a Youtube, e seleccionei ao chou un momento de Nai e fillo. Apareceu a escena da segunda foto que acompaña o teu texto. Vina uns segundos e saín de Youtube, preocupado. Cres que se vexo algunha película de Sokurov perderán intensidade as miñas propias experiencias? Pásache a ti iso ou gústache Sókurov porque che revela un mundo do que non tes vivencias? Por suposto, querido Gonzalo, non te sintas obrigado a contestar. É unha simple reflexión en voz alta.