X. Ricardo Losada. Volveume a pasar o outro día nun enterro. Mentres seguía o coche fúnebre camiño do cemiterio tiven a certeza de que volvería ver a Rosa, a defunta. Ocórreme de vez en cando, sobre todo con persoas coas que tiven unha fonda relación na infancia. Rosa era unha veciña da miña rúa ou, cando menos, así a consideraba eu, pois aínda que vivía na rúa do Medio, a parte de atrás da casa dáballe á de Arriba. Seso, o fillo, xogaba con nós, e Rosa era unha daquelas mulleres que protexían os nenos mentres xogabamos. Non eran os homes (sempre fóra, no traballo ou na taberna) senón as mulleres, desde os diferentes ángulos de visión das ventás das casas, quen espantaban na miña imaxinación (pero a esas idades imaxinación e realidade son o mesmo), calquera perigo que ousase entrar naquel paraíso. Solteiras, casadas, viúvas; mozas, adultas, vellas. Sempre mulleres. Cando moitos anos despois oín falar do escudo de mísiles que algúns países poñen na atmosfera para protexerse de ataques exteriores, recordei aquel escudo de miradas das mulleres na atmosfera de balcóns e ventás da miña rúa.

     Pero o máis curioso desa certeza de que volverei ver a Rosa é que non son unha persoa crente. Non entendo a eternidade nin o paraíso, nin creo noutros mundos distintos deste. Son, como di o amigo Friedrich, fiel á terra, o único mundo que coñezo. Entón, que significa esa certeza? Porque, para máis, non é só unha premonición momentánea, que me aborda e se vai. En momentos fríos e analíticos penso o mesmo. Volverei ver a Rosa. Volverei ver a miña avoa. Volverei ver todas e cada unha daquelas mulleres. Entre outras razóns porque son unha persoa agradecida, e nunca lles dei as grazas. Algún día dareillas, seino, e volveremos vivir o que xa vivimos, pero con outra intensidade, como cando les un libro por segunda vez e o disfrutas máis.

     A última vez que vin a Rosa, ao saír dun supermercado, quince días antes da súa morte, paramos, como sempre, a falar. Conservaba a mirada bondadosa pero triste, e a voz quebrada pero firme, de quen sufriu moito e seguiu adiante ata eses dignísimos 86 anos que agora tiña. Falamos de cousas intranscendentes, pero con esa marabillosa sensación que dan as conversas de dúas persoas que se queren, pero que nunca o dixeron, e que inconscientemente intentan demostralo co ton de voz e os matices das miradas. Non tardou moito en dicir o que me dicía sempre, e que sabía que a min me gustaba oír. Que tivera moita sorte de ter a nai que tiña. Tamén Seso, díxenlle, e marchei sen saber que era a última vez que a vía… ata que a volva ver.