Gonzalo Trasbach. Tense dito que o asasino sempre regresa ao escenario do crime. Coma cada 16 de xuño dende hai moitos anos volvo a Dublín, aínda que só sexa voando coa imaxinación, para seguir os ecos das pisadas de Stephen Deadalus e Leopoldo Bloom, naquela xa mítica odisea moderna ou xornada do 16 de xuño de 1904, que está recollida nas páxinas do Ulises, libro que, segundo Borges, para o lector de finais do XX e primeiros do XXI, precede á obra de Homero. Este, ao meu entender, fai unha fugaz aparición no Ulises caracterizado como o cantante cego que Bloom escoita na rúa cando escapa das sereas. Un detalle que me lembrou a Hitchcock, quen tamén case sempre sae nalgún breve fotograma das súas películas. James Joyce (Dublín, 1882-Zúrich, 1941) está enterrado no cemiterio de Flunter, onde é veciño de Elías Canetti.

Nos últimos días, cando as sombras da nave escura da noite se reflicte nas paredes, nese intre no que o silencio alenta con cada tictac do reloxo, visitáronme voces que me murmuraban cousas nos ouvidos. Algunhas faláronme do autor irlandés. E unha delas recitoume un fragmento do poema Tilly: Tosco, esclavo de la manada, /esta noche te desperezarás junto /al fuego. Al lado de la negra corriente por mi rama /desgajada me desangro (de Poema manzanas). Ao mesmo tempo xiraban diante dos meus ollos os rostros dos que, tendo estado algunha vez ao meu arredor, mostráronse hostís e desprezativos cara a súa obra (marxistas e antimarxistas, de dereitas e esquerdas, académicos e xornalistas…), un feito que me levaba a visitar con máis frecuencia as páxinas de Música de cámara, Giacomo Joyce, Dublineses, Escritos críticos e incluso o primeiro capítulo de Finnegans Wake, ese inintelixíbel berro que, cremos, non callou nunha melodía. Tamén xurdiu a cara dun amigo que se puña frenético diante do turbulento caudal poético, chapuzado de risas e bágoas, gozo e sufrimento dos inocentes, que percorre o Ulises, no que máis tarde se mergullou, felizmente, moitas veces.

Steiner irrompeu no pano da medianoite para me relatar o único encontro que tivo co autor de Retrato do artista cando mozo. Cóntao en La barbarie de la ignorancia, o longo diálogo que mantivo con Antoine Spire. Un atardecer o pai do Steiner recibiu a Joyce co fin de ver de financiar unha publicación do irlandés. Entón, o pequeno George, montado no seu cabaliño de cartón entrou a toda pastilla na sala de estar…: <Onde non tiña dereito a entrar. O meu primeiro recordo é este inmenso personaxe branco, inmenso para un neno. O seu traxe branco: debía ser primavera ou verán. Dixo unha cousa simpática, “non lle berren” ou algo así de amable. Único momento de encontro…. Vexo aínda hoxe, a 65 anos de distancia, ese branco, ese branco cegador e ese personaxe enxoito que parecía non terminar nunca>.

E mesmo pensei, ou talvez o soñei?, que no Ulises hai algúns paralelismos ou puntos comúns co noso Don  Quixote da Mancha. Neste senso lembreime do amigo Ignacio Castro Rey cando recentemente nunha conferencia dixo que Miguel de Cervantes, de cuxa morte se cumpren agora 400 anos (efeméride que non semella importar a case ninguén, aínda que aquí hai que loar a exposición do Museo do Gravado de Artes ), inaugura a novela moderna non tanto coma unha crítica dos libros de cabalería, senón coma dunha épica. Pois, entrando na linguaxe popular do sufrimento e o humor, amosa o estraño que é o mundo para un home armado só do seu corazón. E máis tarde engade: <Baixo toda fama, Sancho e o seu señor son calquera>. E aínda despois: <Animais, putas, pastores, taberneiros: todos son xigantes para quen está só, entregado á lei do seu corazón>.

Pois ben. Tamén podemos dicir algo parecido dos dous principais protagonistas da odisea joyceana: Bloom é un publicista e un xudeu cornudo calquera, un ninguén, e Stephen é un intelectual mozo que está espertando á vida e pretende abrirse paso nun mundo inintelixíbel seguindo os latidos do seu corazón. Putas, borrachos, pendellos, enfermos, eivados triunfadores e fracasados, taberneiros… habitan nas páxinas do obra máis afamada de Joyce. E hoxe celebramos e lembramos o seu día, o Bloomsday, pero á vez tamén queremos festexar o aniversario de Sancho e Don Quixote, nomes dos que ninguén      quere (iso parece) acordarse.