X. Ricardo Losada. En 1989 o gran poeta Jaime Gil de Biedma era finalista do premio Cervantes e non o gañou, ao parecer, porque alguén do xurado dixo que era demasiado mozo. Tiña 60 anos e morreu poucos meses despois. Recordar esa anécdota serviume estes días para reflexionar sobre un dos temas que máis me apaixona. O tempo. Desde que no instituto oín esa fermosa frase de Heráclito, O tempo é un neno que xoga, reflexionar sobre o tempo é un dos meus divertimentos preferidos, sobre todo porque sei que, como en todo bo divertimento, nunca chegarei a entendelo. De todas as teorías que oín ata agora as que máis me gustan son a de Newton (o tempo como sentido de Deus) e a de Einstein (o tempo como cuarta dimensión unida ao espazo), pero a que máis se acerca á miña forma de pensar é a xenial ironía de Agostiño de Hipona: “Se me preguntan que é o tempo, non sei dicilo; se non me preguntan, seino”. Ao fin e ao cabo é o mesmo que me pasa a min coa maioría das cousas que me importan: o amor, a liberdade, a familia, a amizade, a filosofía.

     Adoita dicirse que a época moderna caracterízase por unha aceleración do tempo. E, normalmente, como unha crítica. Proba evidente é que están proliferando en moitos países as cidades lentas, cidades que fomentan unha forma de vivir máis temporalmente tradicional que contemporánea. Cidades para pasear e desprazarse en bicicleta, con illas para que as persoas poidan falar e conversar e pararse a contemplar o entorno, con pouco tráfico e contaminación. Máis alá de que poida ser unha moda para burgueses mal asumidos (tipo actores e actrices de Hollywood indo aos mosteiros do Tibet), non teño clara a miña postura sobre esa proposta. Co criterio de Newton debería estar a favor: se o tempo é un sentido de Deus, e Deus é eterno, logo inmóbil e inmutable, hanlle gustar as cidades lentas. Co criterio de Einstein debería estar en contra: se a medida que aumenta a velocidade, o tempo vai máis amodo, viviriamos máis tempo nunha cidade como Nova York que nunha cidade lenta.

     Este ano comecei a investigar sobre Manuel Antonio, o gran poeta rianxeiro, e como Suso Laíño, pobrense e profesor de Galego, é un dos grandes eruditos da literatura galega, póñome todas as semanas en contacto con el suscitándolle dúbidas e pedíndolle información. Nada especial se non fose porque Laíño non usa internet. Cando me dixo como nos poriamos en contacto, non lle faltou nada para renunciar á súa axuda. Se lle quería preguntar, poño por caso, que libros coñecera Manuel Antonio sobre a poesía francesa, tería que mandarlle un correo electrónico ao noso común amigo Antón Riveiro Coello, para que el lle suscitase a pregunta a Laíño o mércores que adoitan reunirse a tomar un café en Boiro. Despois Antón enviaríame a resposta por correo electrónico. Unha resposta que, en plena época de Internet, tardaría quince días en chegarme. Ao principio púñame dos nervios tanta tardanza, pero agora gózoo como un privilexio. Recórdame aquela marabillosa época da miña vida na que tardaban semanas en chegarme as cartas dunha moza que tiña en Madrid. É certo, como diría Einstein, que esa lentitude matábame pouco a pouco, pero tamén é certo, como diría Newton, que cada vez que chegaba unha daquelas cartas sentía que o tempo de espera era un tempo divino.