O espello do mundo, de Ramón Nicolás

espelloAntonio Piñeiro. Ramón Nicolás, autor da man do que nos temos achegado tanto e tan ben ao coñecemento da literatura galega contemporánea, pon un pé, c’O espello do mundo, nesa outra beira da escrita: a da práctica narrativa. Veño de rematar a lectura do libro e decátome de que o fai con indubidable firmeza. Non sei se nalgún momento lle preguntarán iso do entrar noutra etapa, nin o que el, de ser o caso, responderá, mais o que si que me parece é que se engadiu un robusto puntal para o edificio literario galego. El mesmo, con ese -permítaseme a licenza- pseudocameo escrito do cuarto capítulo, parece insinuárnolo cando di: “… poder escribir, rescatar os rudimentos máis básicos desta nobre arte que me permite deixar aquí os meus pensamentos…” (Pax. 24).

Martiño, un historiador que traballa coma docente e vive en Vigo, recibe un feixe de pergameos do século XII que, malia estaren escritos en latín, semellan dun contido epistolar. Entre os textos sobresae un nome: o de Hildegarda von Bingen, abadesa do convento de Disimbodemberg (personaxe histórico real sobre o que vai poñer Ramón Nicolás un dos focos da novela), que lle escribe a ona Guiomar, abadesa pola súa banda do convento de Ramirás (“…a denominación de ona para as abadesas é pouco común … teño entendido que é exclusiva das abadesas de Ramirás…” (Pax. 154). Estas cartas son as que Ramón Nicolás vai distribuíndo estratexicamente intercaladas no texto, polas que nos imos familiarizando coa natureza desa relación entre as dúas monxas, e tamén serán as que fagan de chave para nos abrir unha porta á sociedade daquel tempo, propósito que Ramón explicita ao principio do capítulo quince -“…pregúntase desacougado que tipo de Historia é a que a el lle ensinaron. Como era posible que descoñecese todo sobre Hildegarda e case todo sobre as circunstancias do seu tempo?…” (Pax. 89)-, a través do xogo co abraio de Martiño diante dos recantos e enigmas que aínda agocha a Historia, mesturando unha parte en clave estritamente novelesca cunhas certas pingas de adubo historiográfico, da que ben nos pode servir de exemplo todo o capítulo dezasete.

O argumento, así, vai progresando ata nos situar nun dos intres álxidos, capítulos 23 e 24, no que ten lugar o grave acontecemento no que se ve envolto unha das irmás do convento de Ramirás, o cal non desvelarei para non lle restar interese á lectura da novela.

espello2A raíz dese acontecemento, coma se fose un espello do propio mundo, sobre a comunidade relixiosa caen todas as dúbidas, preocupacións, indecisións, desvelos, ata verse impelida a tomar unha decisión que a afecta por enteiro. Deixando tamén sen descubrir o desenlace do episodio direi que, a partir de aí, tanto a través do eixe dialogal (o do intercambio epistolar) coma no do avance das pescudas de Martiño, o texto desenvólvese nesa tensión solapada pola que imos albiscando as dúas cousas: a natureza da relación e a da propia relación coa época. Ao propio Ramón Nicolás llo teño lido nalgunha parte, ao dicir que esas cartas quedan ao servizo da explicación dunha época que, como dixemos enriba, moitas veces adoece de bastantes calixes documentais.

A descrición do universo monástico, pasado pola peneira do seu tempo, conséguese mesmo polo ton da escrita. Xa dende o segundo capítulo, sobre o que recae en gran parte esta ambientación, Ramón preséntanos o cadro de personaxes convertendo a propia presentación en escena, en atmosfera, en marco e en acción, xa que non só nolos describe, senón que aparecen mergullados no caldo das expresións e da rutina das súas ocupacións por medio da estudada escolla dictiva á que lle hai que asignar outro dos logros da novela. Por exemplo: o par de matices habilmente seleccionados cos que se nos dá idea de quen é cada quen, do seu carácter, angueiras, teimas e debilidades.

espello3A opresión institucional, mesmo machista, das comunidades regulares nunha época na que semellaba impensable sequera cuestionalas -“…o abade do convento de Disibodemberg respondeu cunha rotunda negativa á miña solicitude de marchar coas miñas irmás a fundar un convento feminino á beira do Rhin…” (Pax. 51)-, é outro dos asuntos, un que por veces tinxe Ramón Nicolás acaidamente, coma a saída instintiva do amor físico, a busca do propio camiño, o coñecemento da natureza, a práctica da medicina a través do emprego das herbas, o coñecemento do corpo, o coñecemento do ser, e o coñecemento de Deus, que acompañan o lector coas súas, diríamos, voces naturais, porque coido que neste caso non se trataría tanto de voces recreadas, senón de “voces primeirísimas”, polo ton acadado e polo profuso da documentación usada para logralo.

Unha cousa que percibirá o lector da dicción de Ramón Nicolás é a súa elegancia: unha maneira de tratar os aspectos dunha época tan difícil que, lonxe de complicar, licúa e fornece tanto a lectura coma a súa percepción plástica. Unha dicción cunha subordinación longa pero limpa, tan necesaria ás veces ao carácter compilativo dalgunhas pasaxes, como é no caso da explicación dos remedios polas plantas (Paxs. 56 a 60), coma acaída ao cariz da época.

En relación con iso, e polo que respecta á impresión lectora, diría eu que por momentos atópase un coma lendo dentro dunha nave románica, quero dicir: nunha lectura sosegada, case que espiritualizada, doce, engaiolante e moi evocadora, que o primeiro que deixa é a sensación certa de sentirse un transportado. Coido que ese é un dos grandes poderes da boa literatura, e un dos atributos máis salientables da novela de Ramón Nicolás. Belidas incursións narrativas coma a da mística (“…A alma bícaa Deus nas súas rexións máis íntimas…”, na páx. 91), as da fitoterapia (“…quen perda a memoria e o xuízo, debe pór a semente do fieito na súa man e a memoria e máis o entendemento volverán…”, na pax. 41), tanto orgánica coma psicoespiritual, as da xemoterapia ou as da música.

Foto: La voz de Galicia
Foto: La voz de Galicia

Tamén no sentido do anterior, quixera non esquecer a oportunidade de destacar o éxito de Ramón ao facerse cargo dun cesto de contidos tan complexos e saír airoso da súa escolla, convertendo as dificultades en materia asequible, por medio dunha moi preparada forma de o expoñer. Atrévome a dicir que aí radica a capacidade da novela de nos ilustrar-iluminar, facendo unha asociación coas imaxes que iluminan os códices manuscritos da época, sobre o tempo histórico e sombrizo no que transcorren os feitos.

Recomendable lectura a todas luces, O espello do mundo. Magnífica síntese dunha época nun interesantísimo episodio. Lograda mestura de tempos. Bo ritmo. Sabia, moi dotada, equilibrada e luminosa escolla do modo narrativo por parte de Ramón Nicolás, neste seu primeiro escenario literario, máis que lexible, -xa digo- coma nun acubillo interior de nave románica, habitable ou vivible.

Deixa unha resposta

O teu enderezo electrónico non se publicará Os campos obrigatorios están marcados con *