Fidel Vidal. En Hablando con Chillida, Martín de Ugalde (Edicións Txertoa, San Sebastián) fai un extenso percorrido pola vida e obra do escultor donostiarra desde o seu nacemento en 1924 ao 1975. Trátase dun didáctico e entretido libro de conversas, ilustrado con fotografías en branco e negro, tanto do Chillida familiar como dalgunhas das máis emblemática pezas do autor, así como do magnífico Museo Chillida Leku que, ao día de hoxe, logo dunhas infrutuosas negociacións coa Deputación de Guipúscoa, segue pechado ao público.       

Da man de Chillida (falecido no 2002) aprendemos que, despois do seu ingreso no “Círculo de Bellas Artes” de Madrid, sendo a admiración de propios e estraños polo seu virtuosismo no debuxo, non estando conforme ante tanta compracencia, pensa e pregúntase: “Pero isto é arte?”, ao que responde de forma categórica: “Isto non pode ser arte”. E aí o artista entra nun período de intensa reflexión sobre o tema.

Cando alguén se interesa e intenta indagar sobre o porqué de ser escultor, el di que traballa “en función do coñecemento, para coñecer…, é dicir, para min a escultura é o medio de coñecemento máis axeitado que atopei”. Chillida está en contra da facilidade e da superficialidade por moi brillante que esta luza. “Boticelli –comenta- sería moito máis grande se fose menos hábil; e no caso contrario está Cézanne, de ser máis hábil, non chegaría a ser quen foi”.

Chillida respecta profundamente a materia. Para el é fundamental dominala, pero “teño que facelo encarándome a ela de maneira respectuosa e non tiránica”. Velaí, entre outras, a materia coa que se enfronta: o ferro (lume e fragua), a pedra (peso e densidade), a madeira (ensamblaxes e armazóns), o formigón (encofrados e levidade) .

“Eu concibo os meus problemas como preguntas”. No concorda coa idea da creación que a concibe como Creación, con maiúscula, e esta só a nivel de Deus. “Non vexo ao home como ser capaz de crear… O home, do que é capaz, si, é de utilizar, de manipular, de ordenar, de desordenar, seguindo a súa vontade, e quizais nun certo senso a isto poderiámoslle chamar creación”. “Ilarriak”, as raíces, unha estela de ferro, en 1951, foi a primeira obra non figurativa que realizou na fragua do ferreiro Manuel Illarramendi. Como cabería pensar, para el non supuxo ningún salto conceptual senón produto dun “proceso medido e experimentado, lento”.

Bergson influíu no artista, pois considerábao como un dos homes que máis profundou nos temas do “tempo” como incógnita (“Teño as mans de onte, fáltanme as de mañá”), e do “espazo” como lugar (leku). Na mesma idea que o sorprendeu o contido da frase de Kierkeggard: “Non se trata máis que de achar o lugar desde onde hai que ver”.  “Eu traballo así –dicía-, avanzando de fronte contra a noite, na escuridade, tal como expresou René Char: Il faut marcher la front contre la nuit…”

Conta Chillida que, mentres traballaba nunha das pezas advertiu que o electricista que chamaran para arranxar algo na instalación da luz, non deixaba de mirar. “Miraba de esguello e con ganas de preguntar algo. Era o típico mozo con aire de inxenuidade e acenos de raposo”. “Deixeino vir, a ver que dicía”. Agardou un tempo e “xa me esquecera del cando se achega por detrás e dime:

-Ah, xa entendo, isto é como a música, só que en ferro…”