Xerardo AgraFoxo. O ano 1122 o papa Calixto II concedeulle a graza do Ano Santo á igrexa xacobea. Catro anos despois celebrouse o primeiro Ano Santo Compostelán. Despois destas dúas datas, numerosos peregrinos europeos camiñaron dende o Portus Apostoli de Noia ata o Locus Sancti. Varios documentos demostran esta realidade histórica. No ano 1147 reuniuse no peirao inglés de Darmouth unha escuadra, composta de duascentas naves de peregrinos de Borgoña, Alemaña e Inglaterra que, despois de ancoraren nas marxes do río Tambre, acudiron ata o sartego do Apóstolo a onde chegaron o 7 de xuño, véspera do día de Pentecostes.

Despois da fundación histórica de Noia, no ano 1168, polo rei de León Fernando II a través dunha Carta Pobra, a afluencia de peregrinos medrou ao converterse o Portus Apostoli, tal como se bautizou neste documento rexio o peirao de Noia, nun importante centro de exportación das mercadorías agrícolas e artesanais da súa bisbarra.

A vila de Noia tivo no medievo tres hospitais: San Lázaro, Sancti Spíritus de Afora e Sancti Spíritus de Adentro. Nas portas principais dos dous últimos existen cunchas de vieira que testemuñan que neles se hospedaban peregrinos. Un documento do século XVI explica tamén que una igrexa e hospital era moi antigo e moi venerable e de moita devoción na vila de Noia… que a ela veñen en romería e demais da dicha igrexa onde «hacen estación ansi por jubileos como por la bula de la Cruzada» e ao hospital coas súas camas moi boas en onde se recollen pobres «ansi os naturales como forasteros». No libro de actas do concello de 1792-1843, consta entre as obrigas do Hospital de Afora a de acoller a pobres enfermos e peregrinos.

A chegada destes viaxeiros ao Portus Apostoli realizábase nas naves que traían mercadorías dende o mar do Norte e o Mediterráneo. Ata o século XVI, Noia foi un dos portos máis importantes de Galicia. Os mariñeiros contarían que o Portus Apostoli ficaba preto de Compostela seguindo o Camiño Real que unía a costa co interior.

Ademais, existen na vila numerosos motivos xacobeos. Moitos están insculpidos nos escudos e brasóns que adobían os seus pazos urbanos. Na igrexa de San Martiño existe a figura do Apóstolo nunha xamba da porta principal e nunha estatua sedente do seu interior. Outros motivos aparecen nas laudas do cemiterio de Santa María A Nova, unha rica iconografía que demostra a relación do defunto con Compostela e a vinculación dos gremios de Noia co Apóstolo Santiago.