Fidel Vidal. George Steiner (Despois de Babel) adiántase cando afirma que todo movemento de saber leva implícito unha tradución. Somos conscientes do risco que pode traernos un determinado saber, ou mesmo unha decepción, como sucedeu coa celebración da Santa Misa no paso do latín (as “divinas palabras”) á fala dos comúns en canto as verbas, até ese momento atrapadas na ignorancia, perderan todo misterio. Como tamén sabemos do perigoso que resulta atreverse cunha tradución, sobre todo se esta acontece no século XVI, e máis se vai de textos bíblicos. Aí está frei Luís de León como mostra. A súa interpretación d´O Cantar dos Cantares, filoloxicamente impecable segundo Francisco Rico, foi tan perigosa desde o punto de vista doutrinal para o seu tempo, que lle supuxo un proceso inquisitorial e unha condena de cárcere por catro anos, de 1572 a 1576.

Por esaxerado e nada sensato que nos pareza tal decisión, non esquezamos que o mesmo Montaigne estaba convencido do acertado da Igrexa ante a sanción, porque esta prohibe, “con moita razón, o uso vil, temerario e indiscreto dos tantos e diversos salmos que o Espírito Santo ditou a David”. Non é razoable “ver rodar por unha sala ou por unha cociña o Santo Libro dos sagrados misterios da nosa fe. Antano era misterioso; agora son xogos e pasatempos”. Pobre Teresa de Xesús sentindo a presenza de Deus entre os pucheiros! “Non é estudo para calquera, é estudo para persoas consagradas a el e chamadas por Deus.”

Apoia a súa tese lembrando que un importante historiador grego acusou xustamente á súa época de que “segredos da relixión cristiá fosen aireados no medio da praza, e entregados a mans dos máis insignificantes artesáns”, e defende que nos debía avergonzar os que “pola graza de Deus gozamos dos misterios puros da piedade, de os deixar profanar en boca de persoas ignorantes e baixas, considerando que os xentís prohibían a Sócrates, a Platón e aos demais sabios, falar e tratar das cousas encomendadas aos sacerdotes de Delfos” (Montaigne,  Ensaios).

Ese é o panorama exclusivista dunha elite, a elixida da sabedoría, que pon en risco a liberdade de promover a palabra de Deus na lingua do pobo, de onde nace e do que se nutre o propio Deus. Non nos debe estrañar, ante consideracións tan autorizadas, a persecución ao longo de séculos sufrida por tantos autores de libros, e a exaltación da ignorancia como fonte “ecolóxica” da felicidade. A forza e o poder dun suposto saber sobre unha suposta ignorancia. Un dominio capaz de levar a prisión calquera persoa desobediente. Mesmo as mellores. Mais estando en prisión, un poeta non deixa de ser poeta. Juan de Yepes, compañeiro de santa Teresa, “foi durante esa dura prisión cando escribiu os seus tres poemas místicos fundamentais, cheos de intensas imaxes eróticas” (Rivers, Poesía lírica do século de Ouro).

Tanto frei Luís de León como san Juan de la Cruz “estiveron no cárcere por irreverencia doutrinal e por ensinar ao pobo de fala española o significado máis profundo da Biblia”. É o medo (ou a convicción?) que leva a san Juan de la Cruz a escribir extensos comentarios en prosa sobre a Noche Oscura, ou o Cántico Espiritual e a Llama de amor viva, desde un profundo coñecemento teolóxico, intentando explicar e aclarar (escusar?) a súa poesía. A poesía gózase, non se aclara, a non ser que se interprete no ámbito de pór a roupa ao sol, a se airear para mellor resplandecer. Nós apostamos polo pracer e o lúdico. Aclarar a poesía trae consigo, di Rivers, perder en intensidade mística o que gaña en claridade racional.