Fidel Vidal. Cando a ciencia contemporánea despoxa o ser humano da súa condición metafísica, o fulgor da palabra rescata o home do seu empobrecemento e desdicha, afirma Juan Goytisolo. Freud en O porvir dunha ilusión atribúe a orixe do sentimento relixioso ao feito simple e directo da sensación de estarmos ante “o eterno”, que caracterizará como “sentimento oceánico”. Sentimento que expresan as obras dos místicos, aqueles cuxa existencia vén caracterizada polo feito de que os obxectivos do principio de pracer, a busca do gozo máximo e a evitación da dor, non se poden alcanzar en razón á orde natural. Lacan retoma a cuestión da experiencia mística porque entende que ela contén, xunto coa arte, a posibilidade de revelar ese plus de satisfacción que move o desexo humano e que denomina “gozo”, como revela a arte barroca, a única, segundo este autor, que o pode invocar ou evocar.

O místico é aquel que escolle a vía de iniciación e se propón rexeitar o gozo. Obxectivamente non se podería situar mellor que con aquilo que nun pasado chamouse ser un santo. Ser santo durante a vida non impón o respecto que outrora lle valía unha aureola. Ninguén o nota cando segue a vía de Baltasar Gracián, ao non cegar abraiando. “Só o santo permanece indiferente a el, o gozo non é nada para el” (Lacan).

En quen, e en que, se mantén o discurso e se detén a palabra? Quen fala? Mallarmé deu unha resposta: o que fala é a palabra mesma, non o seu sentido senón o seu ser. A pregunta seica era de Nietzsche. A palabra –reflexiona María Zambrano- non é un concepto, pois é ela quen fai concibir. Debátese sobre a “palabra materia” e a “palabra semente”. Palabra seminal e material a se incorporaren na súa manifestación, inminente, a forma e a substancia de si mesma e a proxección que a transcende no non expresado. Palabra semente que, na súa aparición, en forma de son, de escrita, acolle materia ou é materia incorporada.

Na palabra poética, “a significación sería, fundamentalmente, inminencia, xa que logo, pola súa natureza, esa palabra, ao tempo que se di, vai quedar sempre a punto de dicir”. A palabra na boca. Estamos a falar dunha palabra inintelixible, que esixe ao entendemento abandonar os trazos propios das palabras que utilizamos (Nicolás de Cusa). Palabra que nega unha función utilitaria, a linguaxe como puro instrumento, di J. A. Valente, e que apunta esencialmente cara a un saber do non saber [y quedéme no sabiendo (…) el espíritu dotado/ de un entender no entendiendo/ toda ciencia trascendiendo].

Os estoicos chamárona logos seminal: logos espermático, palabra seme. Semente. É, en rigor, o sopro do Espírito, o Pneuma, Esperma de Deus. “Non oíu nin leu. Foi nutrido. Sentouse a unha mesa. Compartiu, en rigor, un alimento”. “En efecto, a palabra cómese. A logofaxia está presente na expresión da experiencia mística” (J. A. Valente). Por moito blablablá que sexa esencialmente a linguaxe, da linguaxe proceden, pese a todo, o ser e o ter.