Gonzalo Trasbach. Lembremos que, con motivo da Iª Guerra Mundial, James Joyce abandonou Trieste e refuxiouse en Zurich, a onde xa chegara por vez primeira na compaña de Nora, os dous aínda mozos e cheos de enerxías e ilusións, cando saíran de Irlanda pouco despois do 16 de xuño do 1904. Á cidade suíza retornou por última vez fuxindo da Francia ocupada polos nazis. Mais nesta ocasión aterrou roto e enfermo, envellecido prematuramente, ao escenario onde antano tiña despregado a súa portentosa potencia creativa. Alí foi finalmente soterrado un frío 15 de xaneiro de 1941 no camposanto de Fluten. Durante a súa segunda estancia na cidade suíza, completou esa pequena e inclasificábel perla titulada Giacomo Joyce, que publicou o seu biógrafo Richard Ellmann en 1968, e o drama Exiliados. Entre o Ulysses (1922) e Finnegans Wake (1939) editou os melodiosos poemas que compoñen ese rosario de 16 estacións chamado Poems Penyeach (1927).

Aínda que nunha ocasión comentei que me parecía un proxecto errado (a miña ignorancia morrerá canda min), logo dunha nova e lenta lectura, rectifico e resalto que “Finnegans Wake” é a obra na que James Joyce leva o libro da súa vida ás fondas escuridades da noite, até emborracharse co líquido amniótico dos soños e mergullarse no río do escuro lodo irracional que serpentee libre de convencionalismos polo noso inconsciente. Tratábase de deslizarse polo vertixinoso averno do noso fondo sombrío, ao que custa moito esforzo descender e que o autor case tivo que pagar coa perda total da vista.

Na túa vida entrou James Joyce no Nadal do 1977. Máis xa antes tiveras un pequeno roce con el. Catro anos atrás trabaras amizade cun grupo de compañeiros da facultade de Matemáticas de Santiago afín ao PC. Nesta panda ninguén sabía un chisco de marxismo e de Hegel, aínda menos. Eras un mozo voluble e sobre todo impresionábel. Aínda que de substrato católico-campesino-mariñeiro, gustábache a xente de aspecto moderno. Os novos colegas parecían vivos, intelixentes e cultos. Agás ti, eran todos urbanitas. Tiñan libros (mesmo algúns prohibidos), discos e tocadiscos. Unha ganga para ti, que poucos tiñas. Aínda cuberto coa néboa do mundo máxico da túa aldea, onde de rapaz te sentiras feliz e salvaxemente libre, abrazaches tremendo a nova relixión. Cagado de medo, cambiaches o mañá celeste católico polo mañá roxo marxista. Mais tardaches uns cantos anos en quebrar o espellismo.

Por enriba, os novos “camaradas”, fillos da emerxente clase media galega, eran hedonistas, divertidos e follaban coma cosacos coas súas noivas ou amigas. Mentres eles gozaban, ti escoitabas música, imaxinabas e soñabas. Ata entón eras traballador, voluntarioso e bo estudante. Logo descubriches que a preguiza era un valor revolucionario. Meu Deus! (entre tanta planificación subversiva, a vida íaseche entre os dedos das mans!). Semellaba que tiñan coñecementos literarios ou intelectuais. Ti só sabías un pouco dos clásicos españois e dalgúns galegos. Nunha ocasión entraches co que máis admirabas do grupo nunha librería. Collestes un libro que levaba o título do protagonista da Odisea de Homero. Nada sabías do seu autor, James Joyce. Pero o libro, ou talvez o mesmo Ulises, chamou por ti (e oíches ben claro como te chamaba suavemente polo teu nome). Anos despois soubeches que era a primeira edición en castelán do Ulysses, a de José Salas Subirats (Buenos Aires. Rueda, 1945). Botácheslle unha ollada. O teu colega dixo algo así coma que non era bo para nós. Estabas seguro de que el non o lera. Pero quedaches coa dúbida e coa mosca trala orella. Calaches. As xentes de orixe rural sempre fomos moi obedientes!.