De profundis, Valsa Lenta, de José Cardoso Pires

P003475-240x360Fidel Vidal. Precedido dunha “Carta a un amigo-novo” escrita por João Lobo Antunes (irmán de António, psiquiatra e escritor candidato ao Nobel), remítese á experiencia doutros autores que padeceron graves enfermidades ou eran médicos, como Chekhov, “doente e escritor que dizía ser a Medicina a mulher legítima, e a literatura, a sua amante” (..) “Reconhecia, no entanto, que, se apenas pudesse contar coa imaginação para construir a sua obra literaria, pouco teria para escrever”. Apuntamos esta pasaxe porque o libriño (De Profundis, Publicações Dom Quixote, Lisboa, 12ª ed, sen contar coa Carta-Limiar apenas alcanza as 50 páxinas, cunha magnífica e suxestiva coda final: Entrelinhas duma Memória), é unha xoia que combina a experiencia dramática de padecer, aos setenta anos, un trastorno vascular cerebral, coa mestría dun magnífico escritor, como é José Cardoso Pires, celebrado autor con títulos de tanta sona como O Hóspede de Job ou Balada da Praia dos Cães.

Un valse, De Profundis, a ritmo lento. “Janeiro de 1995”. “Sinto-me mal, nunca me senti asim, murmurei numa fria tranquilidade” (…) “De repente viro-me para a minha mulher: ‘Como é que tu te chamas?’ Pausa. ‘Eu? Edite’. Nova pausa. ‘E tu?’ ‘Parece que é Cardoso Pires’, respondi então”. (p.21) Aí comeza a desgraza de perder a memoria, o recoñecemento das cousas e das persoas, a fala, por culpa dunha anoxia cerebral, un coágulo que afectou a un grupo de neuronas ben localizadas. arton13“Sabe-se, hoje, que não existem centros individualizados, mas redes neuronais sincronizadas ligando múltiplas áreas funcionais” –explícalle o neurocirurxián e catedrático de Medicina Lobo Antunes na Carta –unha magnífica análise clínica de todo o proceso- convertida en Prefacio despois de ler o emocionante texto onde se relata esta viaxe de ida e volta ao mundo da perda de quen é (“Ele, o Outro. O outro de mim.” p.24)), da memoria (“sem memória esvai-se o presente que simultaneamente já é passado morto.” p. 25), da fala e da escrita. E dun novo comezo. Tira dunha frase de Samuel Becket que encabeza un dos capítulos: “Já não sou eu, mas outro que mal acaba de começar.” (p. 27)

Da fala e da escrita apunta expresións tan dramáticas como estas: “Incomunicabilidade, pois, incomunicabilidade total. Nem voz nem escrita e nem leitura tão-pouco.”(p. 29). “Nesse periodo, já o disse, as palavras que me chegavam vinham cegas.” (p. 40) “um nome a acenar-me a acenar-me  José  José  José  numa especie de provocação tão feio considerava eu.” (p. 41)  Pronto. arton104Cá vou eu: “Lisboa ao sol, cá vou eu, e agora, passados os meses, já sentado diante destas folhas de papel (…) Escrevo: é un meio-dia de inverno.” (p.61), O remate: “Como despedida, a festa anunciada parece-me uma vinheta condigna mas, se me é permitido, acrescento-lhe um fio de música.” (p. 63). Un longo proceso que devén felizmente nunha recuperación tal que foi quen de escribir esta magnifica e tenra obra, gañadora do Premio Dom Dinis e o Premio da Crítica da Assosiação Internacional de Críticos Literários. Un segundo ictus acabou coa súa vida en 1998.

4 comentarios en “De profundis, Valsa Lenta, de José Cardoso Pires

  1. Muy duro perder algo tan imprescindible querida amiga!!! Pero no creo que la memoria sea el “talento” de los imbéciles. Conozco amigos, con mucha memoria, y no por eso se les puede tildar de imbéciles. Muy poco he participado en las clases de Estimulación Cognitiva que Magdalena ha comentado; sin embargo a partir de los 65 años, procuré crear mi propia “mentalidad”, es decir: lograr por todos los medios, dominar mi mente y no dejar que esta me dominase a mí. Y de momento, ha funcionado. Lo siento, pero que no puedo recomendar a nadie, ya que es “personal e intransferible”. Respecto a lo que decía Don Ramón de que todo hombre, si se lo propone, “puede ser escultor, y modelar su propio cerebro”… He llegado a la conclusión, de que me ha ido bien aplicar su teoría; él ha sido precisamente, quien descubrió el secreto del sistema nervioso, y que vosotros conocéis mejor su trabajo sobre nuestras neuronas. En especial, el Dr.Vidal como médico psiquiatra y Magdalena, que por su dedicación plena a la literatura, conoce como nadie, la dilatada biografía de tan ilustre galeno. Dejando lo personal, diría que es muy triste, al igual que otras muchas enfermedades, que la medicina no haya avanzado más en este sentido; me refiero al Alzheimer. Debe ser terrible, y no para el paciente que generalmente no se entera, sino para los familiares que ven como ese ser querido, ni siquiera les conoce. Pero de este tema nadie mejor para tratarlo que el Dr.Vidal por su trayectoria profesional. Desde aquí, aprovecho para enviaros un saludo a los dos.

    1. É unha sorte contar coa participación de persoas como Naty e Magdalena ou Carmen, neste estupendo Café que compartimos. Grazas a ambas polas súas axeitadas aportacións das que sempre aprendemos.
      Saúde e boa memoria.

  2. SOMOS, miña atenta Magdalena, ou niso andamos. E somos na memoria. Un tema, como dis, do máximo interese, e sobre todo se o collen da súa man autores como Cardoso Pires ou Luís Buñuel, este cando no seu libro “Mi último suspiro” relata, cada vez que a vista, a amnesia da súa nai con demencia. O libro De profundis de Cardoso Pires foi traducido ao español no 2006.
    A quen non lle arrendo as ganancias é ao comandante Nelson confundindo mesmo nas anotacións o Babor (Esquerda) con Esribor (Dereita).
    Mil grazas. Saúde e chocolate con churros de almorzo.

  3. Tema duro el de hoy, querido Fidel; no sé quien dijo que la memoria es el talento de los imbéciles. No me gustaría ser tachada con ese mote pero, creo que a veces es preferible pasar por el mundo con ese apodo, que perder nuestra identidad y nuestros recuerdos.
    Hoy hemos finalizado otro curso de “Estimulación Cognitiva” es el cuarto año que participo en estas clases para favorecer y poder desarrollar o potenciar la memoria. Si a algo le tengo miedo, es a eso: a perderla. El cerebro es el órgano más enigmático e importante del ser humano, y nuestra conducta y organismo dependen de él. Nadie como tú, por tu trayectoria lo sabe mejor. La herencia genética, Fidel, también juega un papel muy importante, por eso tenemos que ponerle zancadillas para que nos atrape lo más tarde posible.
    Don Santiago Ramón y Cajal decía. “Todo hombre puede ser, si se lo propone, escultor de su propio cerebro”. No seré yo, quien contradiga a don Ramón. Continuemos colocando obstáculos a esos genes holgazanes, haciendo caso a Ramón y Cajal.
    Me ha gustado el artículo, Fidel. Me ha parecido muy interesante el tema. Me encantaría leer ese libro de Cardoso Pires; me suena mucho el título.

    Y sobre la memoria voy a contarte una anécdota del comandante Nelson:
    Miraba siempre una libreta cuando entraba en batalla. El capitán intrigado, un día miró la libreta y ponía: “babor derecha, estribor izquierda”.
    Ya ves, ni el comandante se libraba.

    SOMOS O NO SOMOS.
    Recuerdos cariñosos, Fidel.

Deixa unha resposta

O teu enderezo electrónico non se publicará Os campos obrigatorios están marcados con *