X. Ricardo Losada. O poemario de X.L.Franco Grande Xoguetes do tempo comeza cunha cita de Ovidio: “Tempus edax rerum”. Unha cita que xa nos dá dous indicios importantes sobre o libro. Primeiro, o tema: unha persoa a piques de cumprir 80 anos reflexiona sobre a morte. Segundo, o ton e o clima: puro clasicismo. Porque aínda que Franco Grande coñece e utiliza con rigor e audacia técnicas poéticas do século XX, non renuncia á mellor calidade da poesía grecolatina: respectar a linguaxe como unha arma de comunicación e precisión, de busca da verdade que se quere expresar e compartir. Nin espaventos nin manierismos nin metáforas e imaxes sorprendentes. Franco Grande prefíreas gastadas, pero, aínda así (o que só os grandes poetas poden conseguir), fainas brillar. A vida é unha ladeira que subimos (da nenez á madurez) e outra que baixamos (da madurez á vellez). Os anos finais son os últimos chanzos dunha escaleira. A morte é a fin dunha viaxe e o vello un viaxeiro que agarda coa equipaxe.

Pero este libro é, ao mesmo tempo, un pequeno tratado de filosofía que, en moitos casos, me recordou algúns dos textos máis fermosos dos presocráticos. “Tanto destrúe como crea o tempo / e aínda destruíndo crea / esas outras realidades que vivimos / pero que tanto custa ter por nosas”. Pero non desa filosofía, como a de Heidegger, que corrompe a función primordial da linguaxe para vivir no mundo frío e calculador dos doutorados universitarios, senón desa outra (penso en Platón ou en Montaigne) que conversa co lector a partir da propia experiencia, e ao calor do mesmo lume que quentou os primeiros seres humanos.

Xoguetes do tempo é así unha marabillosa reflexión sobre o tempo e a identidade. Unha emoción contida, agnóstica, pero de silencioso pasmo metafísico, que calquera lector, sexa da idade que sexa, pode apreciar pois, como dicía Montaigne, todos estamos á mesma distancia da morte, e como di Franco Grande: “Pero a música volve / e unha vez máis sentímonos / afastados dos chanzos derradeiros como se tan só a música existise”. Fai falla ter 80 anos para sentir iso? Quen non sentiu moitas veces ao longo da súa vida que esa música (ou Gloria Swansom ou Ulises, como tamén indica o autor) era a realidade verdadeira e que a vida vivida era a morte? Por iso no fermosísimo poema 11 o poeta revélase contra a súa propia cita inicial: “Non digas nunca tempus edax rerum / porque non é verdade / por máis que unha criatura súa sexas (…)”. Ao contrario: “Non omnis moriar, di máis ben co poeta, / porque o que saibas ti facer eterno / non poderá con el sequera o tempo…”.

Franco Grande non quere con este libro gañarlle unha aposta á morte, pero tampouco perdela. E ese é, creo eu, o seu máis grande acerto. Na primeira parte, Na moega do tempo, reflexiona sobre a morte enfrontándoa a ese si mesmo que é indistinguible do tempo: “O tempo existe porque existes ti”. E ese tempo e ese ti encárnanse en fotos, persoas que se foron ou quedaron, nos netos que comezan a subir, ledos e inocentes, a ladeira da vida, a cidade na que vive, os coches que pasan a unha velocidade incomprensible, tan afastada daquela dos vellos muíños que agora a memoria recorda, a cafetería de sempre, hospitais e medicamentos, homenaxes e dedicatorias, envexa da fe e da esperanza, flores frescas que recordan que “xuntos na morte agora / coma onte xuntos no gozar da vida”.  Porque neses últimos chanzos non todo é, nin debe ser, desesperanza: “As follas van caendo / na terra que as acolle / onde se volven humus, vida ao cabo, / forza que crea ou que a crear axuda, / xerme ou orixe certa / do escuro celme antigo desta terra”.  Humus e renovación, si, e esperanza. Pero quizais para outros. O poeta xa vive nese tempo suspendido que lle fai crer que o paxaro que lle deu o paraíso a Ero de Armenteira era unha rula.

Na segunda parte, Xanela aberta, o poeta nega o presente mirándoo pola fiestra nas rúas de Vigo, e sentíndoo xa como pasado. “De novo miro a rúa: / xentes e coches seguen alá embaixo, / Medra o rebumbio, móveo todo a présa. / o formigueiro segue entolecido”. Porque este non é un libro para eses vivos que están mortos pois non teñen esperanza, nin amor nin fe, nin para eses que pasan pola rúa acelerados e indiferentes ao que non sexa un mesmo, e que ao chegar á casa nada queren saber dos veciños. É un libro, pide o autor, para eses que algún día, ao bocexar, sentiron que entraban no baleiro, ou que se sentiron cansados de vivir sen máis proxecto que pasalo ben, ou que comprenderon o mundo de aqueles que a vida rexeitou. É un libro para os que saben que “O VENTO ESPAREXEU por todas partes / medos, terror e morte; / o tempo fixo esmorecer en moitos o mellor que tiñamos”, e que lles gustaría que a terra nosa se parecese a aquela polo que tantos mozos loitaron (un non pode deixar de pensar en tantos galeguistas, exiliados no exterior ou no interior) en condicións sociais e históricas moi difíciles.

Pero de súpeto, na terceira parte, Lentura, descubrimos, con deleite e remorso, que o poeta dóese máis desa morte, a morte daqueles vellos soños, que da súa propia, e, como bo poeta clásico, volve a mirada á vida tranquila e retirada da nenez no val de Tebra, o mesmo val do ocio suspendido da súa vellez, e cobran protagonismo as cepas de albariño, a luz do outono, as abellas que procuran os acios, o amarelo dos vimbios, o verde tenro dos lameiros, o pisco que baixa do monte, os picoutos e regueiros, as hortas e os panascos, a herba acabada de segar, ameixas e mazás, fiúnchos e tormentelos e, como non, os merlos. Pero sobre todo cobra protagonismo esa auga e esa terra que somos, e que nos dan a vida, e que permanecen transformándose, e que non lle permiten ao poeta evadirse. Obrígano a facer unha proclama (Faremos esta terra ao noso xeito) para que o lector, máis que o recordo dunha folla que cae, leve consigo a imaxe dunha folla que se converte en humus: “pois cremos para crear e que o creado / pola fe que se ten e non se escolle / nos abre aos tempos que non dan chegado”.