Francisco Ant. Vidal Blanco. Desde a primeira vez que lin La Tribuna da Pardo Bazán, quedei convencido de que debería de ser libro de lectura obrigatoria nos institutos coruñeses. E foino, ou cando menos recomendado nalgún instituto na década dos oitenta, pero nese interese por coordinar e unificar as lecturas desde un despacho con cadeira pásase por alto que non ten a mesma proximidade para un rapaz do entorno da ría de Arousa a lectura das Comedias Bárbaras ca para un de Barcelona, ou que non é o mesmo o interese que pode ter Fole para os alumnos da montaña ca para un da beiramar. Quero dicir con isto que as lecturas escolares deberían de ter en conta, ademais da calidade literaria, o interese que a historia e a ambientación pode espertar no lector. E aquí hei de lembrar, unha vez máis, a aquel profesor que, hai xa cincuenta anos máis ou menos, nos dicía que mal se pode coñecer o mundo se non coñecemos antes o noso entorno.
Pero estas diferenzas de criterio, por mágoa, non nos acontecen só aquí. Acabo de saber que os americanos de Filadelfia, sempre tan adiantados en todo, acaban de retirar do currículo escolar a Mark Twain, ao parecer porque «os custos para a comunidade da lectura das Aventuras de Huckleberry Finn son maiores que os beneficios literarios». Os cartos sempre por diante.
A primeira sorpresa lévoa despois de que un crítico literario, nun destes balances de fin de ano, colocase entre as dez mellores novelas de temática medieval Un Americano na Corte do Rei Artur, tamén de Mark Twain, que xa desde o título nos parece unha broma, pero é, sen dúbida, unha verdadeira xoia literaria. Tamén me levo a sorpresa porque aquela novela agora retirada das escolas de Filadelfia foi citada por Hemingway para dicir que toda a literatura moderna americana viña precisamente deste autor e máis concretamente da tal novela.
E aumenta o meu desconcerto cando sei que a asociación de libreiros americanos ten citado a esta obra como «a máis desafiante de todos os tempos».
As aventuras de Hackleberry falan da xente do Missisippi, da amizade por encima de clases e razas, e de como dous rapaces son quen de pelexar contra a adversidade e contra os prexuízos e vicios dos adultos. Pero xa sabemos que os criterios literarios son unha das cousas que máis desacordos levantan, sobre todo cando a opinión enfronta á clase política coa literaria. As aventuras aquí narradas xa foron prohibidas en Massachusets ao ano de ser editadas, por ser «lixo adecuado só para os barrios baixos». E aínda hai uns anos, atacouse a esta novela polo uso da palabra «nigger» para referirse aos escravos negros, por ser pexorativa, e polo que, nunha versión máis moderna substituírona por «escravo», porque o escravo, ao parecer, está mellor considerado ca o negro naquela sociedade. Que dicir ten que, cousas semellantes, cando non peores, pasan con moitas das obras dos nosos autores patrios.
Como queira que sexa, o problema aquí e alí é a man do censor, tantas veces endeusado e ousado, aínda que non haxa Lei de Censura. Á fin, a literatura, coma calquera obra de arte, serve para abrir camiños, pero estes non se abren se non aprendemos antes a andar polos nosos, a mirarnos no retrato que esas obras nos amosan, e comprender a verdade do refrán, «quen dos seus se desbota cos de fóra mal se encontra».