Antonio Piñeiro. Veño de partir esperanzadamente das selvas do Tanganica, do Lukuga, do Lualaba e do Congo. Veño de atravesar o océano no caiuco esperanzado de Singala. Veño de ler o seu libro engaiolante, testemuñal, afouto, estremecido. Camiños na auga. A viaxe, un dos grandes estímulos novelísticos, e tamén un dos xéneros máis versátiles, lexibles e empatizadores. E ten moitas formas. Non hai moito ocupabámonos, con Man, dunha das máis radicais. Manuel N. Singala cualifica este seu Camiños na auga, na presentación, coma unha narración de viaxe, pero xa é el mesmo quen tamén a pluraliza de iniciática, aventureira, extrema e, coma naqueloutra, radical.
É certo que o elemento iniciático adoita ser intrínseco. Na viaxe atopamos sempre. Toda viaxe é unha pescuda. A vida é unha viaxe. A propia lectura é tamén unha viaxe. Singala céntrase niso, na idea directa que, coma no principio de Ockam, quixera achegarnos coa aparencia sinxela da palabra -viaxe- o que sen embargo significa tanto (decisión, emprendemento, fuxida, determinación, avance, cambio, saída, salvación).
Un arrepiante acontecemento impulsa a Szymo a abandonar a súa aldea natal, na rexión do lago Vitoria. A idea é ir cara ao oeste, en busca do océano. A súa condición será a que vaia marcando as circunstancias da súa viaxe, obrigándoo á primeira a cruzar o lago Tanganica e unirse a unha familia coa que pasará un certo tempo, antes de reemprendela nunha canoa e baixar por un afluente do Lualaba ata o Congo. O sentimento da liberdade vaise mesturando co de descuberta e crecemento, co de ir medrando coma persoa e coma dono do seu destino. Polo camiño atopa a Malaïka, tamén desarraigada, e decide levala con el. Naturalmente xorde a inclinación, o achegamento natural dos corpos, e dúas palabras que agroman nos beizos dela: yangu upendo, meu amor. Con todo, son destinos diverxentes. Szymo embarca en Kingshasha para proseguir o seu a partir de aí noutra clase de xungla, a da vida “occidental”, máis próxima á Europa que busca. Atopa a amizade en Jean-Paul e xuntos enrólanse nun cargueiro que vai e vén polos portos da costa atlántica, coa esperanza de poder chegar a un dos do norte, que lles sirva de trampolín cara ao futuro polo que ambos devecen. Non sen peripecias, chega o día do seu combate (tentativa de cruzar o océano nun caiuco para chegar ás Illas Canarias), sendo as durísimas condicións abordo as que marcan a pauta nesta derradeira parte do libro, preparatoria do fermoso e inesperado remate co que, en clave de contraposto, Singala nos dá a historia perfectamente pechada.
Produce emoción xa dende o comezo un fermoso xogo de ideas: o de describir o lazo filio-materno a través da esencia animal, a través da seguridade que aporta o recender a pel de nai a fillo e de fillo a nai, vínculo co que tamén Manuel N. Singala quizais nos antepón que vai ser a pel, precisamente, o elemento cernal da novela.
O libro condúcese en vinte e cinco pasaxes, subtituladas con nomes propios (dun lugar ou rexión, dunha persoa ou dunha embarcación). O mapa do percorrido vai quedando no maxín dos pasos evocados, coma nunha xeografía en construción, debuxándose segundo se descobre, acompañando a Szymo na exploración dese mundo, todo el novo, e un vese impelido, a medida que anda pola lectura, a buscar por onde vai, a ir poñendo as marcas aprendidas na ruta, que Singala nos propón comezar por ese primeiro camiño na auga que lle dá contido ao título: o paso do lago Tanganica.
A aventura é inevitable (máis ca nada na acepción de empresa arriscada de resultado incerto), a viaxe é o punto de apoio, e os lances do iniciático, que van aparecendo segundo a aventura propicia, constitúen os brazos da panca: o concepto do destino, a aprendizaxe da supervivencia, o feito do coñecemento, a descuberta dos distintos elos do afecto, a determinación, a vontade, a decantación entre o beneficioso e o prexudicial, a necesidade, e así dende o meirande ata o máis miúdo e pragmático dos aspectos, como pode ser o da présa, ata o meirande, coma o concepto da diferenza.
Mais para min, sen dúbida, o logro do libro é o aprecio que se lle vai gañando á persoa de Szymo. E mais ao que é. O que significa. Iso só se acada cando se elabora un personaxe crible, dotado de riscos que, salvando o hiperbólico ao que ás veces tende a ficción, atraen, prenden, conectan. Prender no personaxe. Coido que por esa calidade xa se pode dicir que a novela é das que deixan pegada. Szymo tende a ir facéndose inesquecible. Un sabe que se acordará del por moito tempo que pase. Porque Szymo concita (Singala escruta, analiza, explica) todos os factores do humano. Singala, o que fai, non é unha elección de escenario, senón que escolle o escenario total, o da natureza, e non un suxeito, senón o suxeito espido de vez, o individuo por facer. Szymo non é un personaxe simplemente lexible, senón unha persoa constatable. Tamén é certo que xa o temos visto -na mitoloxía, na biblia, en Rudyard Kipling, en Rousseau, no Romanticismo do XIX, en Rice Burrougs, en Daniel Defoe, mais non por iso a nudez e a individualidade deixan de ser evolutivas, cambiantes, actuais e esculcables, e hai unha indefensión desa nudez diante de todo novo tempo. Recalco o de sen dúbida tamén porque Singala constrúe ese personaxe ligado a unha condición: a do albinismo en África, baixo un enfoque explícito, deixando esa condición metida entre os propios episodios da vida ou do periplo do protagonista, ata que se cobra toda no momento clímax. Unha análise novelada do albinismo coma asunto ou preocupación nun relato de viaxe extrema. Coido que, ao expresalo así, cáptase un algo do seu alcance.
Limpa, sensible, amena e comprometida, Camiños na auga ofrece unha lectura tan sosegada como suxire o título. Unha lectura que permite as pausas tan doadamente coma as reanudacións, coma se as pausas deixasen un retrogusto que tarda en irse, ou non se vai de vez e un, na lectura, soubese en todo momento exactamente onde a retoma. Manuel N. Singala ofrécenos iso, a fluidez da lectura, xunto cunha andaina narrativa moi ben cadrada, cun personaxe que deixa pouso e cunha fermosa idea do final. Coido que son catro elementos de gran peso, que ademais se reúnen nunha novela aberta, non orientada a un couto lector determinado, senón ao lector universal. Que máis se pode pedir.