Gonzalo Trasbach. Coma na meirande parte da pintura clásica española, de Zurbarán, Diego de Ribera e Murillo, até Goya, pasando polo Greco e Velázquez, na obra de Julio Zachrisson hai un predominio do branco sobre fondo escuro, esa fronteira ou umbral entre a luz e a sombra, onde se xoga o dolo do visible e o invisible, coma nunha especie de ferida entre dous mundos, como reza o título da colección de obras do artista panameño que acollen o Museo do Gravado de Artes e a Casa do Concello de Ribeira. Debuxos, traballos da memoria e da evocación dos soños. Escenas creadas talvez para exorcizar a alma, ao obxecto de extraer dese espazo interior e ignoto imaxes que nos angustiaban e que reclamaban ser plasmadas en serigrafías, litografías, linóleos, augafortes, retratos… de tal xeito que o que antes eran duras, amargas e dolorosas, se transformen arestora nunha obra, con imaxes doces, ás veces crueis, melancólicas, etc, pero que xa non doen.

Contemplamos as 104 obras de Zachrisson (Panamá, 1930 – Madrid, 2021) en dúas xornadas distintas. Na primeira, asistindo á inauguración no Museo do Gravado (79 cadros) e na segunda, visitando as 25 pezas restantes que están colocadas nas paredes do Concello. O artista latinoamericano, que arribou a España na década dos anos 60, e que mesmo estivo fortemente vinculado a Galicia (foi cuñado de Torrente Ballester), era descoñecido para nós. A mostra permanecerá aberta ata o día 30 de xuño.

Por mor de ser unha completa novidade para nós, antes de adentrarnos na terceira planta do Museo de Artes, parámonos nun recuncho e agardamos uns minutos a que algunha das obras expostas nos chamase polo nome de pila, sen que ninguén máis se enterase. O truco, empregado co fin de non sentirnos obrigados a ver a colección enteira, deu resultado, pois instintivamente nos diriximos ao grupo de cinco pezas agrupadas baixo o epígrafe Habitantes: debuxos en branco e negro de rostros deformados, desquiciados, desmesurados: bocas enormes poboadas de numerosos dentes ben afiados e definidos; grandes ollos asimétricos, a ambos lados de pronunciadas e desmesuradas napias; figuras coroadas con enormes cabezas sen pelo ou tapadas con estrambóticos sombreiros. Mans dotadas con longos dedos que amosan síntomas de artrose nas articulacións. En suma, criaturas que nos recordan a persoeiros dalgún cómic ou seres que evocaban a certas obras de Goya. Na Casa do Concello chamáronnos o grupo de cabezas que estaba no lado esquerdo da entrada.

En calquera caso, parecéronnos entes (como a meirande parte dos que pululan polos outros gravados) entresacados do mundo dos soños: seres misteriosos e extraños, oníricos, alegóricos, mesmo terroríficos. Diante destes personaxes escuros (hai algúns pintados con vivas e fortes cores), imperfectos, ás veces mesmo grotescos, sensuais, criaturas que parecen vivir ou convivir coas sombras da noite, e nos preguntamos: Por que e para que soñamos?; por que nos soños percibimos distorsionadas as figuras das persoas que amamos ou odiamos, mesmo aos nosos familiares e amigos ou as paraxes que nos mesmos nosos soños evocamos? Aquí, ao mesmo tempo, topámonos con criaturas máxicas, con xentes de circo (coma os outros feirantes de Cunqueiro), bruxas e bruxos, personaxes do mundo indíxena ou da tauromaquia e tamén mitolóxicos…

Percorrendo os cadros colgados en ambas institucións, temos a intuición de estar avanzando por un territorio inquietante, onde habitan criaturas polas que pasan segundos de vida, curtos momentos, graves uns e outros alegres, diversos actos da condición humana, mais todas están marcadas por unha sorte de extraña ambigüidade, pero nas que á vez parece respirar unha especie de épica anónima, desde logo nada espectacular, donde eses seres correntes poderían non ser conscientes do que fan. Algunhas das figuras máis escuras poden recordarnos o universo de Goya, un dos maestros máis influíntes en Zachrisson, e mesmo pode ser así porque remiténnos aos fillos deformes da Razón Ilustrada. Pero, fóra dos típicos clichés, sobre todo son seres cos ollos ben abertos, ás veces sen melancolía, coma sen expresión.

Aínda que entre os entes de Zachrisson, ou entre os espectros que xorden dos seus soños, reina a paz que sempre anhelamos, semella que nalgúns intres entre eses seres, vagalumes na espesura da maleza do mundo, latexa tamén unha certa fatiga, mais un pouco máis alegre e distanciada da típica tonalidade angustiosa.  Aínda máis, ás veces parecen ser criaturas que se solazan nunha certa pereza provocada pola calor húmida que xorde da paixase caribeña, ou nunha nudez corporal, coma a que exhibe Galatea nunhas escenas dunha sensualidade e sexualidade salvaxe tan espléndidas que excitan até o delirio o único ollo de Polifemo, a punto de rebentar sen que nada teña que ver niso o astuto Nadie-Odiseo.

Talvez esas criaturas, dunha inocencia case límbica, agás nos retratos históricos, nos susurren que só son o que ten sido soñado, que talvez nos digan que non poden saír do encerro no que foron concibidas, do espazo límbico reservado para os que non foron bautizados, ese territorio onde non hai culpa algunha, só unha inocencia que apunta constantemente un xogo infantil de estanques, de piruetas acuáticas nas mornas augas do Caribe. 

 Dun xeito ou doutro, sobre todo os cadros abren unha contraventá ao fluxo elemental da vida e da morte. O seu segredo non é tanto o argumento, o relato histórico que nos poidan contar, senón a forma na que nos escoitan, nos falan e nos miran desde escenarios onde reina o branco e o negro, as cores dun mundo onde se se sabe algo, é de fracaso, nunca do éxito.