Fidel Vidal. Deste libro (Rafael Chirbes, Diarios. A ratos libres 1 y 2, Anagrama, 2021) montado sobre apuntamentos escritos en diferentes cadernos, que nos mergulla nalgúns capítulos máis escabrosos e sórdidos da súa vida, só vou subliñar varios comentarios que fai sobre obras de autores españois. Para Chirbes, o silencio non é nada se non é “unha pausa entre dous sons. É a nada” (p. 258). Por iso necesita manter o motor en marcha, sexa lendo -estamos diante dun home apaixonado da lectura- e mesmo da escritura, que tanto lle custa.

A última novela de Justo Navarro (El alma del controlador aéreo), parécelle “detestable, cursi”. “É un mal novelista a forza de querer ser un bo escritor” (p. 261). Le dun tirón El cielo raso, de Pombo que, ao final, volve ser unha novela cristiá”. Esta é quizais “a que máis me fixo recordar a primeira que escribiu: El parecido” (pp. 265-266). Para Enric Valor o valenciano foi a súa lingua materna, e non só polo uso da lingua senón pola obra en si, Rondalles valencianes, é un libro de contos que lle gusta moito. “Valor escribe unha variante impecable da lingua que falamos aquí, en Valencia, que falamos de verdade nas casas e mercados” (p. 272). Velaí un exemplo da renovación da lingua, onde “Valor rompe coa diglosia” (p. 273).

Lo real, de Belén Gopegui, para Chirbes varios tramos resultan brillantes, mais sendo “un libro ben intencionado”, no seu conxunto “resulta artificioso, até rozar a cursilería nalgunhas metáforas (…) Un libro que me resulta, sobre todo, aburrido” (p. 273). “Non entendo o que Belén Gopegui pretendeu facer coa súa última novela, El lado frío de la almohada (…) Non funciona a novela de espías, que parece unha escusa traída polos pelos; tampouco funciona a historia de amor” (p. 396). Falando de Muñoz Molina, Chirbes considera Sefard, xunto a Jinete polaco, o libro máis ambicioso, “pero ten algo escorregadizo, ademais dese afán seu por exhibir un cosmopolitismo de pé forzado. As súas mulleres son máis de papel (do papel dos carteis de cine dos anos cincuenta) que de carne e óso” (p. 274).

Unha sensación semellante tiven cando lera esta obra que me pareceu pobre de contido vindo da pluma dun talento como Ortega. “Volvo a ler La deshumanización del arte, de Ortega y Gasset, e atópome co que está considerado como un gran tratado clásico do noso pensamento clásico non é máis que unha charliña intranscendente” (p. 275). Pola contra, a novela Si te dicen que caí, de Marsé, é “un libro que o enche todo, e do que saíron as distintas tendencias da mellor novela realista contemporánea en castelán”. “A súa novela é un axuste de contas coa historia como gan infamia, e, sobre todo, un monumento/altar aos de abaixo, froito dun infinito aporte de piedade” (p. 283).

Corpus Barga (Los pasos contados) “sorpréndete, cun repentino lampazo, que estás diante dun contemporáneo teu, que o mundo en desaparición que describe aínda chegou a ti, que o sobreviviches máis de trinta anos” (p. 248). “La norma literaria de Juan Carlos Rodríguez é un libro brillante que se dirixe unicamente á cabeza” (p. 288). “Non me gusta a novela de Atxaga (El hijo del acordeonista) nin a actitude deshonesta do crítico (Echevarría)”, que aproveitou a ocasión para lucirse (p. 373).

Pérez Reverte (Cabo Trafalgar) “está convencido que como novelista pode facer o que lle saia dos collóns (por usa a linguaxe que lle gusta) e bríndalle ao lector un desatinado recital de linguaxe macarra”. Sen esquecer que, abusando de “populismo e demagoxia”, “o autor é académico” (pp. 440-441). Blasco Ibáñez “o que quería era escribir, case podería dicirse que o que quería era fracasar como escritor, porque as súas obras son cada vez máis ocas, teñen cada vez menos forza. Debía vivilas cada vez como fracaso, aínda que o aplaudiran e gañara moito diñeiro” (p. 445). Valle Inclán reinventou “un filón da novela latinoamericana. Tirano é o avó dos ditadores literarios de Roa Bastos, de Carpentier, de Miguel Angel Asturias, de Vargas Llosa” (p. 453).

Remato coa última frasedo libro, que resume en certo modo a vida de Rafael Chirbes como escritor: “A idea dunha futurible escritura paréceme cada día máis unha escusa para finxir que toda esta desorde na que se converteu a miña vida ten un sentido, un compás orientador que leva a algún sitio. A literatura, como criada que che ordena a casa” (p. 465).