Galicia e os galegos na poesía castelá CXLVI. Un modernista: José del Río Sainz

pick01Román Arén. José del Río Sainz (Santander, 1884-Madrid 1964) destacou como xornalista co pseudónimo “Pick” (unha homenaxe modesta a Dickens: Pick-Wick) e tamén como poeta, definido unhas veces como modernista e outras como posmodernista polo seu prosaísmo, que combinaba co dominio da métrica, a melancolía e o humor. Gerardo Diego, que o admiraba e o incluíu na segunda edición da súa famosa antoloxía, atopaba nel pegadas parnasianas simbolistas (Tristán Corbière) e realistas. Como xornalista escribiu e dirixiu xornais cántabros como <La Atalaya> e <La voz de Cantabria>, pero despois da guerra este conservador-liberal ficou en terra de ninguén e non logrou colaboracións fixas na prensa ata os setenta e catro anos. En 2014 Santiago Rego dedicoulle unha monografía, Pic, un periodista comprometido. Xa en 1933 publicou unha antoloxía dos seus artigos en dous volumes, co título da súa sección xornalística, Aire de la calle, pero é como poeta o campo de maior, e relativa estima crítica, éxito do autor. Figura aínda en antoloxías importantes como Antología de la poesía modernista española (Madrid, Castalia, 2008) de Almudena del Olmo e Francisco Díaz de Castro e na Antología de la poesía española (1890-1939) (Madrid, Alianza, 2ª ed., 2018) de Arturo Ramoneda.

Mariño de formación, en 1912 editou Versos del mar y de los viajes en Santander, e, impresionado pola I Guerra Mundial, sacou do prelo en Valladolid e en 1922, La belleza y el dolor de la guerra. Versos de un neutral. En 1923 sairá quizais o seu mellor libro, Hampa (Estampas de la mala vida) e en 1924 Versos del mar y otros poemas, co que gañou o Premio Fastenrath da Real Academia Española. En 1925 editouno de novo con supresións e engadidos. En 1926 edita o poema dramático La amazona de Estella, que inclúe tamén algúns poemas. Logo, a guerra civil, a saída de España en novembro de 1936, o regreso en 1937 e a posguerra en Madrid. Xa non voltaría máis a Santander e pouco, moi pouco, á poesía. En 1953 Gerardo Diego preparou unha Antología de Río Sainz, e logo o silencio e a morte. En 1983 empeza unha pequena resurrección: Siete sonetos e 5 poemas de amigo; en 1904 unha reedición facsímile de Hampa, en 1999 reeditouse Versos del mar y otros poemas e en 2000 Luis Alberto de Cuenca e o seu fillo José del Río, compilaron a súa Poesía (Granada, La Veleta).

Agora, neste 2021, Juan Antonio González Fuentes edita unha escolma: Versos de guerra, mar y hampa (Sevilla, Renacimiento), a que manexo. Río Sainz adicou tres poemas a temas galegos: “Ferrol”, en Versos del mar y de los viajes (1912), “Ferrol”, en Hampa (1923), diferente ao anterior e que é o que vou reproducir, e “La vejez de Bradomín” en Versos del mar y otros poemas (1924). O poema, coma outros de Hammpa, describe unha mancebía:

Calle soleada del viejo Ferrol,/calle de San Pedro, con tus acusados/matices de alegre camino español;/calzada alfombrada de musgo y de sol,/de cantos rodados./Calle de San Pedro, con tus casas bajas,/como las humildes casas campesinas,/donde las rameras, junto a las tinajas/de vino gallego, con sucias barajas/juegan con un grupo de guardamarinas./Calle de San Pedro, albergue del hampa,/de la calle clásica de las meretrices,/eres algo alegre y algo solariego,/Todas tus rameras son gentes felices/y sanas que huelen a campo gallego./Huele a fruta fresca, a estiércol y a establos/y los marineros, jóvenes diablos,/hacen diabluras sin dar en lo abyecto,/y sus infantiles bellos uniformes/les dan el aspecto/de niños enormes./El rural ambiente tiene el vaho romántico/de los uniformes de la azul milicia/y sopla el magnífico viento trasatlántico/sobre este bucólico burgo de Galicia./La Piñona es como la madre abadesa/de la cofradía; es vieja y obesa,/se emborracha de agrio vino de Ribeiro/y con un amante parte lecho y plato,/un pobre y grotesco marino mulato/que llegó en un barco de Río de Janeiro./El mulato sufre la continua chanza,/que le sigue en medio de la francachela,/de los opoerarios de la Maestranza/y los aprendices del navío escuela./La calle es el marco gracioso que encuadra/a toda la gente del rancho de proa./¡Hay que ver la calle cuando entra la escuadra/o cuando hay vapores de Oporto o Lisboa…!/Los guardiamarinas y los oficiales/van a otros tugurios con los señoritos;/sin embargo a veces van a estos hostales/cuando quieren juerga y estrépito y gritos./Y el bravo contraste se da en tal momento,/viendo confundidos en aquel mugriento/fondo de pobreza, pintoresca y rancia,/las rameras toscas de humilde indumento/y los uniformes de fina elegancia./La Piñona entonces sueña en el beato,/manda que descorche coñac el mulato/y dice, embriagada de placer senil/como si al pasado tendiese sus redes:/-Conmigo una noche durmió Villamil/cuando era muchacho de la edad de ustedes…

Hampa foi un libro mítico pola dificultade de atopalo, xa que o autor non o reeditou en vida e non incluíu os seus poemas nas antoloxías e só se editou vinte anos despois de morto o autor, en 1984.

A súa obra, ademais de Gerardo Diego, mereceu a atención de Pérez Gutiérrez, que reeditou Aire de la calle en 2003, Luis Alberto de Cuenca, que adoitou poñelo en paralelo con outros poetas como Tomás Morales (1884-1921).

Deixa unha resposta

O teu enderezo electrónico non se publicará Os campos obrigatorios están marcados con *