Fidel Vidal. Leopoldo Contreras, catedrático emérito, ten graves problemas económicos e séntese derrotado ao non ser quen de vivir das traducións de autores clásicos. A punto de ser embargado, implora venderse como escravo e, por ende, mudar de nome: Stico (filme de 1985, interpretado por Fernando Fernán Gómez, coguionista con Jaime de Armiñán, director). Stico unicamente esixía ao seu amo –o avogado Bárcena, antigo alumno con éxito económico– o establecido polas leis segundo o Dereito Romano, do que Contreras foi profesor: “alimento, acubillo e vestido”. A situación contractual -paradoxos dos compromisos legais- resultou insoportable para o amo quen, ao final, consigue librarse de Stico, e este, nunha triste despedida como escravo, pensa en voz alta: “Non hai liberdade nin para deixar de ser libre.” Daquela os escravos (!) tiñan dereito a un teito, a roupa e a comida.

Freud, na súa carta a Einstein, publicada co título “O porqué da guerra” (1932), escribiu: “Desde tempo inmemorial a humanidade ven vivindo un proceso de desenvolvemento cultural. (Sei que outros compañeiros prefiren denominalo un proceso de civilización). A este proceso debemos o mellor do que alcanzamos ser e boa parte do que nos fai sufrir.” Hai unha gran diferenza entre cultura (kultur) e civilización (zivilisation). Cultura se refire aos sistemas de valores morais e ás consecuencias intelectuais e estéticas (humanidades), e civilización se refire aos logros materias e técnicos. E estes logros técnicos poden modificar, e fano de feito, tanto os valores intelectuais e éticos coma os estéticos.

O benestar, ou polo menos a mellor vida ao alcance do home –apréndenos Bettelheim-, a máis pracenteira e a máis plena de sentido, consiste en ser capaz de amar verdadeiramente, non a un mesmo senón aos demais, e en ser capaces de encontrar “un traballo significativo e satisfactorio, que teña consecuencias positivas para os outros”. Se lle engadimos –será unha redundancia- que o reino da liberdade só empeza cando se acabe o traballo imposto pola necesidade e os fins externos (Marx), estaremos máis preto do ideal. Será un amor a producir amor, amante convertido en amado ou, por dicilo en palabras dun home santo, frei Juan de la Cruz, Amada en el Amado transformada.

O narcisismo egoísta conduce a unha vida superficial e sen sentido, falta das relacións íntimas e recíprocas –a perda da dualidade comunicativa-, mutuamente satisfactorias e enriquecedoras, cos demais, constitúen o mellor que pode ofrecer a vida. Así o manifesta Bettelheim, quen, ao falar do volume O malestar na cultura, insiste en que esta famosa obra de Freud debera traducirse como “O malestar inherente á cultura”. A insatisfacción ou a incomodidade, o desacougo, como sensacións son o prezo que debemos pagar por gozar de todas as vantaxes que extraemos da nosa cultura. Freud “elucida as convincentes razóns psicolóxicas que fan imposible dispor de culturas sen este malestar e deixa claro que ese desacougo é unha concomitancia ineludible das sublimacións necesarias para lograr unha existencia civilizada”. Freud non podía imaxinarse unha civilización sen insatisfacción. A falta, a carencia, forma parte da nosa cultura, non é unha consecuencia dela.