Fidel Vidal. “Se non tivese lido as historias de Felisberto Hernández en 1950, hoxe non sería o escritor que son” (Gabriel García Márquez). “O que fai que o xuízo da posteridade sobre o individuo sexa máis xusto que o dos seus contemporáneos, reside na morte. Un non se desenvolve a xeito senón despois de morto…”, di Barthes a propósito de Kafka, segundo lembra a poeta Ida Vitale (Premio Cervantes 2018), que aproveita para subliñar o caso do seu paisano, o uruguaio Felisberto Hernández (1902-1964), escritor capaz de nos dar unha perspectiva “para interpretacións freudianas e aínda lacanianas, que orixinarían quizais rexeites apresurados”.

Editado por primeira vez en España en 2018 (Relatos para piano), Felisberto Hernández, vivía de acompañar musicalmente películas de cine mudo e dar concertos percorrendo o país de vila en vila. Malia pertencer ao grupo dos silenciados, “Cortázar exaltouno nos seus ‘cronopios’ favoritos”. Ramón Gómez de la Serna referiuse a el como “gran sonatista dos recordos e das quintas”. “Caillois subliñouno para os franceses, sempre un pouco distraídos fóra das súas fronteiras culturais; Calvino revélao para os italianos”. “Él, Francisco –Paco- Espínola e Onetti seguen sendo os tres vértices que unen e opoñen tres liñas e tres destinos literarios moi diversos dentro dunha mesma xeración literaria uruguaia”. (Ida Vitale, Terra da memoria, ceo do tempo, Rescate, 2015)

Italo Calvino, na presentación da antoloxía italiana, di de Felisberto: “é un escritor que non se parece a ningún dos europeos e a ningún dos latinoamericanos; é un irregular que escapa a calquera clasificación, pero que se presenta, desde a primeira páxina, como inconfundible”. Mario Benedetti, con quen tivo relación, escribiu artigos eloxiosos sobre os seus contos. Unha nova narrativa “fantástica” do real, que se distancia dos canons do xénero.  Trátase – e de aí a súa mestría- dun acto da escritura. A escritura de quen? Vexamos un exemplo sobre o desexo como desexo do outro, o outro que hai en min: “Eu sentía a angustia de quen descubre que sen sabelo estivo traballando a medias co outro e que foi o outro quen se encargou de todo” (O cabalo perdido).

Agás a novela curta As Hortensias, escribe en primeira persoa, desde a voz estimulante que lembra, relembra e inventa, desde a muller que merca unha casa onde residir despois de anegala (A casa inundada) até o suicidio, por celos, dun balcón (O balcón). Dos primeiros editados está Libro sen tapas (1929): “Este libro é sen tapas porque é aberto e libre: pódese escribir antes e despois del”. A casa de Irene comeza así: “Hoxe fun á casa dunha moza que se chama Irene. Cando rematou a visita atopeime cunha nova calidade de misterio. Sempre pensei que o misterio era negro. Hoxe dei cun misterio branco”. O misterio branco ligado intimamente á espontaneidade e á leria e a larica que se traen as cadeiras entre elas.

A obra póstuma, sen rematar, de trazos autobiográficos –como a maioría da súa escrita- titúlase Terras da memoria. No entanto, O crocodilo foi o derradeiro conto que escribiu e que resume unha parte do que era a súa vida, percorrendo o país tocando o piano, vendendo medias e chorando. “Entrei  nun café que estaba preto dunha igrexa, sentei a unha mesa do fondo e pensei na miña vida. Eu sabía illar as horas de felicidade e encerrarme nelas; primeiro roubaba cos ollos calquera cousa descoidada na rúa ou no interior das casas e despois levábaa á miña soidade. Gozaba tanto ao repasala que se a xente o soubera odiaríame”.