X. Ricardo Losada. Os feitos futuros proxectan antes as súas sombras, dicía James Joyce, e eu paso estes días recordando esa frase. Cando leo a prensa e imaxino o horror dos bombardeos. Cando vexo o telexornal e percibo a dor nos rostros de persoas cruzando a fronteira polaca. Cando escoito o ministro de Asuntos Exteriores de Rusia dicir que eles non van atacar ningún país europeo pois tampouco atacaron Ucraína. De que feitos futuros, penso, son eses sucesos a sombra? Pero tamén recordo esa frase cando me chega a factura da luz. Cando vou ao supermercado e comprobo o prezo do aceite. Cando vexo xogar aos meus sobriños e non podo evitar pensar como me sentiría se houbese a posibilidade de que soasen as sirenas ou de que me chegase ao móbil unha mensaxe gobernamental anunciando un inminente bombardeo. De que feitos futuros son todos eses sucesos a sombra?, penso. E, por suposto, estremezo.
Pasei toda a miña vida adulta agradecendo (sen saber moi ben a quen) ter nacido en Rianxo a principios da década dos sesenta. É certo que nunha ditadura, pero tiven a inmensa fortuna de que, cando comezaba a ser consciente e maduro, o país no que vivía aprobou unha constitución liberal democrática que nos equiparaba ao resto da Europa Occidental. Tiven unha infancia feliz. Estudei. Atopei un traballo digno, tan digno que lles explico aos fillos dos meus veciños as sombras que os feitos futuros proxectaron en diferentes épocas da historia. Vin progresar a miña familia e os meus veciños: mellor sanidade, mellor educación, mellores vivendas, mellores coberturas sociais, mellores dereitos para as minorías. Mellores festas. Ata os emigrantes que marcharan a países como Alemaña ou Suíza na década na que eu nacera quedaban asombrados cando volvían no verán e vían que aquel Rianxo mísero do que marcharan pasara de 3 días case baleiros de festa a nove días repletos de actos, mesmo un, de clausura, no que tres das mellores orquestras de Galicia, cuns palcos que parecían platós de televisión e enchían toda a praza, cantaban unha canción, a Rianxeira, antes deostada como folclórica, e agora prestixiada en todo o mundo.
E vivín toda a miña vida pensando, consciente ou inconscientemente, doume conta agora, que todas esas marabillas que me pasaban eran a sombra que proxectaban os feitos futuros. Os nosos fillos, os nosos netos, os nosos bisnetos vivirían moito mellor ca nós. Máis altos, máis guapos, máis sans, máis bos, incluso máis eternos. Nós só eramos a sombra do seu paraíso. Pero chegou a crise financeira do 2008. E a crise sanitaria do 2020. E a crise xeopolítica do 2022. E agora dúas sombras pelexan no meu ánimo. A sombra que proxecta sobre o futuro o meu pasado e a sombra que proxecta sobre o presente o seu futuro. E non fago máis que negarme a responder esa pregunta que, obsesiva e perturbadora, me aborda a todas horas: Cal desas dúas sombras acabará impóndose? E négome a respondela porque os humanos somos moi bos predicindo o comportamento dos planetas ou de estrelas distantes, pero moi malos predicindo o noso propio comportamento. E ese é o problema. Que debido a que somos bos para vivir cunha sombra do paraíso ou cunha sombra do inferno, pois fomos dotados pola bioloxía para ter axiña as cousas claras simplificando o mundo, cando este se volve crítico e complexo, é fácil que nos botemos en mans de tipos simples e brutos como Hitler, Putin ou Trump. Só temos un débil recurso para evitalo. A cultura. Porque a cultura inventámola, non para entreternos, como moitos parecen pensar hoxe, simplificándoa ata o absurdo, senón para ensinarnos a convivir na nosa mente e no noso mundo con cousas pouco claras e con sombras antagónicas, pois só así seremos quen de convivir civilizadamente en crises complexas e prolongadas. E por iso cada vez que vexo estes días as noticias ou cada vez que paro a repoñer nunha gasolineira, e me vén á cabeza esa obsesiva pregunta, penso nun poema, fermoso e tráxico, claro e escuro, preciso e contraditorio ao mesmo tempo, de Piedad Bonnet:
Pido al dolor que persevere.
Que no se rinda al tiempo, que se incruste
como una larva eterna en mi costado
para que de su mano cada día
con tus ojos intactos resucites,
con tu luz y tu pena resucites dentro de mi.
Para que no te mueras doblemente
pido al dolor que sea mi alimento,
el aire de mi llama, de la lumbre
donde vengan a diario a consolarte
de los fríos paisajes de la muerte.
Recordar a persoa amada, dinos a poeta, é doloroso, pero é a única forma de consolala a ela da morte e a nós da vida. Recordar estes días os ucraínos é doloroso, pero, se non é a única forma de consolalos a eles da guerra, si é a única forma de consolarnos a nós da paz.
Apreciado profesor:
Yo, siempre con la cabeza muy alta, sin dejarme caer en el pesimismo. Créeme que motivos no me han faltado, pero nunca me he dejado ganar por el desánimo, o por la desesperanza. Por eso hay que luchar y armarse de valor para hacerle frente y “despacharla” de nuestras entrañas lo antes posible como a un extraño que invade nuestro hogar. ¿Cómo? Con actitud positiva y sentido del humor. No hay mejor medicina.
Celebro que la enseñanza de tus padres, la hayas sabido aprovechar con dignidad y suerte. La prueba está a donde has llegado en tu desarrollo intelectual.
Muy agradable recibir tu respuesta.
Un cariñoso abrazo.
Prezada Naty:
Grazas de novo polas túas palabras.
A pesar de que son os momentos máis difíciles que viviu a nosa xeración, eu creo que,
precisamente por iso, porque son os primeiros tan dramáticos, non debemos caer no pesimismo. Debémosllo ás novas xeracións. Como xa dixen varias veces, a mellor fórmula segue sendo: pesimismo da intelixencia, optimismo da vontade.
Non sei por que, pero sempre imaxinei aos prisioneiros dos campos de concentración consolándose pensando que había xente no mundo que seguía bailando e cantando. Supoño que será un mecanismo de defensa.
Débolle moito a meus pais. Pero o contexto político, social e económico no que tiven a sorte de vivir non está dentro das súas competencias. O que si estivo foi ensinarme a aproveitar con dignidade esa sorte.
Outra moi forte e agradecida aperta!
Profesor:
¡Cuánta verdad encierra tu magnífica entrada!, aunque con cierto fondo de tristeza.
Un tema con material suficiente, para charlar, discutir; pero como tú lo has hecho con verdadera maestría, poco me queda por añadir.
Las subidas, por comentar algo, de los productos de primera necesidad, añadido a los combustibles y la electricidad; que son los que mueven una buena parte del mundo en que vivimos…, nos van a llevar al borde del precipicio. Y, por si eso fuera poco, una pandemia que nos está “aniquilando” a los que todavía quedamos por aquí para pagar; sin “comerlo, ni roerlo”, los platos rotos de una guerra dirigida por un sujeto, cruel y sanguinario, que nos está poniendo a todos al borde del colapso.
Sin lugar a dudas que siento el “dolor” de esas gentes ucranianas. No puedo consolarlos de otra manera, pero también es verdad que, ese “dolor”, me hace desear esa paz que tanto necesitan. Es lo único que puedo hacer desde la distancia.
Comentabas que has pasado toda tu vida adulta en Rianxo, agradeciendo (sin saber muy bien a quien) el haber nacido allí. Supongo, desde mi punto de vista, que el agradecimiento tendrían que llevárselo tus padres.
Me gustó tu narrativa.
Mi recuerdo sincero.
Eu estou rematando “El Halcón peregrino” é unha pequena xoia de Glenway Wescott . Aínda que non ten nada que ver, recórdame a “El gran Gatsby” de Scott Fitzgerald.
Benditos libros que che fan estar en outra dimensión.
Non sei a intelixencia que tiñas con vinte anos, pero si tiñas menos, agora medrouche ben.
Unha aperta e moitas grazas por todo.
Prezada Magdalena:
Café Barbantia ten a graza de que Magdalena non pasara aínda á historia. Agardo que poidas facerte presente na cafetería cada vez con máis regularidade.
Xa que citas a Castelao, direi que rematei o terceiro tomo da súa biografía que escribiu MIguel Anxo Seixas. UN traballo inmenso, e un documento esencial para valorar a Castelao como se merece. MOitas veces penso que agora son máis intelixente que cando tiña 20 anos, só porque daquela non comprendía o seu valor e agora, cada vez que acudo a el, intensifico a miña admiración.
De Putin…
Unha moi forte aperta.
Unha vez disque lle dixo Castelao a Sagasta: ” España ha tenido la desgracia de que su señoría no haya pasado aún a la historia”. Que Deus me perdone pero, eso pénsoo eu de Putin, porque ese ser, ten un exceso de bilis negra. É unha persoa con un desafecto social fora do normal, unha persoa coma el, que só recolleu fortunas e parabéns neste mundo.
Precioso poema o de Piedad Bonnet, casi tanto coma a entrada.
Moitos biquiños.